Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ

GEOGRAPHY

Πέραν των μεγάλων πεδιάδων της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, οι μόνες καλλιεργήσιμες περιοχές που μπορούσαν να υποστηρίξουν τη διαβίωση αστικών πληθυσμών ήταν οι μικρές αλλά εύφορες προσχωσιγενείς πεδιάδες που σχηματίζονται μεταξύ των μεγάλων ορεινών όγκων. Σε αυτά ακριβώς τα σημεία συγκεντρώθηκε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, οργανωμένο σε σχετικά μικρές και ανεξάρτητες οικιστικές μονάδες, που σταδιακά εξελίχθηκαν σε αυτόνομες πόλεις-κράτη (π.χ. Αθήνα, Μέγαρα, Θήβα, Άργος, Σπάρτη). Τα καλλιεργήσιμα εδάφη και η σχετικά εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα αποτελούσαν αποφασιστικούς παράγοντες για την επιλογή της τοποθεσίας του οικισμού. Άλλοι παράγοντες ήταν βεβαίως η ασφάλεια, η πρόσβαση σε υδάτινες πηγές αλλά και η δυνατότητα ελέγχου σημαντικών θαλάσσιων δρόμων (όπως π.χ. στις περιπτώσεις της Κορίνθου στο μυχό του Κορινθιακού κόλπου, της Χαλκίδας και της Ερέτριας στον Ευβοϊκό κόλπο).

Μια παρόμοια κατάσταση παρατηρείται και στην άλλη πλευρά του Αιγαίου, με μεγάλους ορεινούς όγκους να αποκόπτουν τη δυτική ακτή από την ενδοχώρα της Μικράς Ασίας και τις σημαντικότερες πόλεις να αναπτύσσονται κατά μήκος της ακτογραμμής, κοντά σε εκβολές ποταμών και εύφορες κοιλάδες (Τροία, Σμύρνη, Έφεσος, Μίλητος, Αλικαρνασσός).

Στον ελλαδικό χώρο, οι σημαντικότεροι οικισμοί εντοπίζονται στο ανατολικό τμήμα, γεγονός για το οποίο δεν ευθύνονται αποκλειστικά η εγγύτητα προς το Αιγαίο και η εδαφική διαμόρφωση αλλά και οι κλιματικές συνθήκες. Το εύκρατο και σχετικά ξηρό κλίμα που επικρατεί ανατολικά της οροσειράς της Πίνδου ευνοεί την καλλιέργεια δημητριακών, οσπρίων και λαχανικών, σε αντίθεση με το δυτικό τμήμα όπου οι έντονες βροχοπτώσεις δυσχεραίνουν την παραγωγή.

Apart from the extensive plains of Thessaly and Macedonia – which were not systematically exploited in antiquity – there were only a few areas with sufficient arable lands to support urban populations, namely the small but fertile alluvial plains opening among the mountains. Those areas provided the most favourable settings for ancient habitation. Large parts of the population were concentrated in such valleys, organized in small, politically independent settlement units, some of which evolved into autonomous city-states (e.g. Athens, Megara, Thebes, Argos, Sparta). Availability of arable lands and proximity to the sea were deciding conditions for the establishment of a settlement in a particular site. However, other factors were considered, too: security, access to water resources, as well as the ability to control major communication routes (see, for example, the cases of Corinth in the Corinthian gulf, Eretria and Chalkis in the Euboean gulf).

Comparable environmental conditions led to similar responses on the other side of the Aegean, too. Large mountain ranges separate the coastline from inner Anatolia and many ancient settlements are spread along the coast, usually close to estuaries and fertile valleys (e.g. Troy, Smyrna, Ephesos, Miletos, Halicarnassos, Iasos). The fact that the most important Greek cities are to be found in the eastern part of mainland Greece is not only related to the configuration of the terrain and the proximity to the Aegean Sea; climatic reasons were also responsible. The moderate, dry climate prevailing east of the Pindus mountain range favours the cultivation of cereals, legumes, and vegetables. This is sharply contrasted to the western part, where increased precipitation makes control of production a difficult and hazardous task.

Η ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

GEOMORPHOLOGY

Η Γεωμορφολογία

Geomorphology

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΠΛΟΥΤΟΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

ECONOMY & RESOURCES

Η οικονομία των αρχαίων ελληνικών πόλεων ήταν κατά βάση αγροτική. Ωστόσο, η απουσία μεγάλων καλλιεργήσιμων εκτάσεων δεν επέτρεψε ποτέ την ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας αγροτικής παραγωγής. Η έλλειψη σιτηρών εξελίχθηκε σε μόνιμο πρόβλημα για τις κοινωνίες του ελλαδικού χώρου και των νησιών, το οποίο προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν με εισαγωγές από τη Θράκη, τον Εύξεινο Πόντο, ακόμη και την Αίγυπτο.Ένα άλλο αγαθό σε έλλειψη για τους αρχαίους Έλληνες ήταν η ξυλεία. Παρά την ορεινή διαμόρφωση, ο ελλαδικός χώρος δεν διαθέτει σε αφθονία δέντρα που να παρέχουν ξυλεία κατάλληλη για την κατασκευή κτιρίων και πλοίων. Η εκτεταμένη οικοδομική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στις πόλεις και τα ιερά της ηπειρωτικής Ελλάδας και των νησιών συχνά καθιστούσε επιτακτική την εισαγωγή ξυλείας από τη Μικρά Ασία και την ανατολική Μεσόγειο.Εξίσου περιορισμένος ήταν και ο ορυκτός πλούτος του αιγαιακού χώρου. Πέραν των σχετικά άφθονων σιδηρομεταλλευμάτων, οι μόνες αξιοποιήσιμες πλουτοπαραγωγικές πηγές της Ελλάδας ήταν τα αποθέματα μολυβδούχου αργύρου στη Λαυρεωτική της Αττικής και τη Σίφνο, χαλκού στην Κύθνο και το Λαύριο, τα μικρά κοιτάσματα χρυσού στο όρος Παγγαίο, τη Θάσο και άλλες περιοχές της Μακεδονίας και Θράκης. Η εκμετάλλευση των πηγών αυτών ήταν εντατική, όμως η συνεχής ανάγκη για μέταλλα (απαραίτητα για την κατασκευή κάθε λογής εργαλείων και όπλων) προκαλούσε ελλείψεις που συχνά οδηγούσαν στη λύση των εισαγωγών.

Ancient Greek economy was based on agriculture. However, the overall lack of extensive arable areas did never allow large-scale production. Grain shortages were a constant problem for Greek cities and the islands, which they tried to solve with imports from overseas (Thrace, the Black Sea, and even Egypt).Timber was also scarce. Despite the mountainous relief, Greece has only a few forests with timber suitable for the construction of buildings and ships. Being heavily dependent on shipping and, at the same time, particularly active in constructing monumental temples and other public buildings, Greek cities frequently had to import timber from Asia Minor or the Levant. Mineral wealth was equally limited. Apart from considerable deposits of iron ores, Greece had only a few economically viable metal resources: lead-silver ores at Laurion in Attica and Siphnos in the Cyclades, copper sources at Laurion and the island of Kythnos, and rather limited amounts of gold at Mt Paggaion, Thasos and other Macedonian and Thracian areas. These resources were intensively exploited, yet the constant need for metals (vital for the production of tools and weapons) led to shortages that made imports a necessity.

Οικονομία και Πλουτοπαραγωγικές πηγές

Economy & Resources

ΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΩΣ ΔΡΟΜΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

THE AEGEAN SEA AS A MAJOR ROUTE OF TRADE

Πολύ συχνά λοιπόν, οι κοινωνίες του Αιγαίου ήταν αναγκασμένες να καταφεύγουν στις θαλάσσιες επικοινωνίες για την απόκτηση βασικών αγαθών μέσω του εμπορίου. Ακόμη και σε περιπτώσεις οικονομικών ή δημογραφικών κρίσεων, όπως αυτές που συνέβησαν τον 8ο και 7ο αι. π.Χ., η θάλασσα ήταν αυτή που παρείχε διέξοδο, επιτρέποντας τη μετανάστευση πληθυσμών με τη μορφή οργανωμένου αποικισμού σε μακρινές ακατοίκητες περιοχές. Το Αιγαίο με το ξηρό κλίμα και τους σχετικά ήπιους ανέμους πρόσφερε ιδανικές συνθήκες ναυσιπλοΐας. Τα πάνω από 500 νησιά που είναι διάσπαρτα στην επιφάνειά τoυ (με συνολικό μήκος ακτογραμμής άνω των 7.000 χιλιομέτρων) αλλά και η πολυσχιδής διαμόρφωση των εκατέρωθεν ηπειρωτικών ακτών (συνολικού μήκους περίπου 5.000 χιλιομέτρων) παρείχαν ασφαλείς φυσικούς λιμένες σε μικρές αποστάσεις μεταξύ τους, ευνοώντας από πολύ νωρίς την ανάπτυξη της ακτοπλοΐας.Αναπόφευκτα, το θαλάσσιο εμπόριο αποτέλεσε έναν από τους βασικούς παράγοντες ανάπτυξης για τις αρχαίες ελληνικές πόλεις. Άλλωστε, η ηπειρωτική Ελλάδα, κατατετμημένη όπως είναι από μεγάλους ορεινούς όγκους, δεν ευνοούσε ιδιαίτερα τις χερσαίες επικοινωνίες ούτε επέτρεπε την εκτεταμένη αγροτική παραγωγή και κατά συνέπεια την ανάπτυξη ενοποιημένων πολιτικών μορφωμάτων που βασίζονταν σχεδόν αποκλειστικά στη γεωργική οικονομία, όπως αυτά που συναντούμε στις μεγάλες αυτοκρατορίες της Ανατολής. Οι περιορισμοί που επέβαλε το φυσικό περιβάλλον οδήγησαν στην υιοθέτηση ενός μεικτού συστήματος μικρής κλίμακας αγροτικής οικονομίας και εντατικού εμπορίου.Το Αιγαίο πρόσφερε το πλεονέκτημα της εύκολης πρόσβασης σχεδόν σε κάθε γωνιά του τότε γνωστού κόσμου: προς την Ανατολή δια μέσου της Κρήτης, των Δωδεκανήσων και της νότιας μικρασιατικής ακτής, προς τον Εύξεινο Πόντο δια μέσου της Σκύρου, της Λήμνου και της Τρωάδας, προς τη Δύση δια μέσου του ισθμού της Κορίνθου, του Κορινθιακού κόλπου και των Ιονίων νήσων. Τις δυνατότητες αυτές εκμεταλλεύτηκαν από πολύ νωρίς οι αρχαίοι Έλληνες αρχικά ιδρύοντας αποικίες από τη νότια Ιταλία μέχρι τη συρο-παλαιστινιακή ακτή και στη συνέχεια διεξάγοντας εντατικό εμπόριο με τις περιοχές αυτές. Ήδη από τον 7ο αι. π.Χ. διαπιστώνεται ελληνική παρουσία σε κάθε γωνιά της ανατολικής και κεντρικής Μεσογείου, ενώ από τον 5ο αι. π.Χ. και εξής η Αθήνα και άλλες ελλαδικές πόλεις συγκαταλέγονται στις κυρίαρχες εμπορικές δυνάμεις της Μεσογείου.Με τον τρόπο αυτό οι Έλληνες απέκτησαν τα απαραίτητα ερείσματα για τη δημιουργία μιας βιώσιμης οικονομίας ενώ ταυτόχρονα ήρθαν σε επαφή με όλους σχεδόν τους γνωστούς πολιτισμούς της εποχής. Η δημιουργική αφομοίωση των ερεθισμάτων που αντλούσαν από τις συναντήσεις αυτές, τους έδωσε τη δυνατότητα να συνθέσουν ένα πολιτισμικό ιδίωμα που θεωρείται μοναδικό για την πρωτοτυπία, τον πλούτο και την εκφραστική δύναμή του. Και ήταν ενδεχομένως η πενία της ελλαδικής γης σε πρώτες ύλες που ανάγκασε τους κατοίκους της να αναπτύξουν σε τέτοιο βαθμό τις τέχνες και τον πολιτισμό, ως τα μόνα προϊόντα που μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ως ανταλλάγματα για να εξασφαλίσουν την αυτάρκειά τους σε βασικά αγαθά.

Under such conditions, maritime trade provided the basic means for Aegean societies to acquire indispensable commodities. The sea also offered ways out of demographic and economic crises. During the 8th and 7th c. BC, for example, such a crisis led to the migration of populations to unoccupied lands overseas, where they established Greek colonies. The Aegean, with its dry climate and relatively temperate winds offered ideal conditions for navigation. The more than 500 islands that are scattered on its surface (with a total perimeter of approximately 7000 km) and the crenelated coastlines of the surrounding land masses (5000 km. in total length) offered plenty of good harbours for the development of coastal navigation from a very early stage of history. It does not come as a surprise that maritime trade played a crucial part in the development of ancient Greek cities. The rugged terrain of mainland Greece – divided by large mountain ranges – was not suitable for land transportation nor could it support large-scale agriculture. As a result, Greece was unable to create the necessary conditions for the rise of unified political regimes based on extensive agricultural economies, such as those seen in Mesopotamia and Egypt. A mixed system of small-scale farming and commercial enterprise was the only viable response to the limitations of the Greek landscape.The Aegean offered easy access to almost any area of their known world: to the East through Crete, the Dodecanese, and the southern Anatolian coast; to the Black Sea through the islands of Skyros and Lemnos and the area of Troy; to the West through the Corinthian gulf and the Ionian islands.The establishment of colonies from southern France to the Levantine coast and the subsequent development of commercial relations with those areas were of crucial importance. Already from the 7th c. BC, Greek presence is attested throughout the eastern and central Mediterranean, and from the 5th c. BC onwards Athens and other Greek cities are among the leading commercial powers in the Mediterranean. In that way, Greeks managed to ensure the constant flow of goods necessary for the development of a viable economy. At the same time, they came in contact with most cultures of the ancient world. By assimilating new ideas and stimuli from such encounters, they created a civilization renowned for its wealth, originality, and expressive power. The role of the sea in that process is inestimable. Maritime transport was the primary means of trade in ancient times.

ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ