Αρχαία Κυπριακή Τέχνη

Περιδιαβαίνοντας από προθήκη σε προθήκη, ο επισκέπτης ανακαλύπτει την πλούσια σε ρυθμούς, σχήματα και διακόσμηση  κεραμική των Προϊστορικών και Ιστορικών χρόνων της Κύπρου, η οποία αποτελεί τον πυρήνα της  Έκθεσης και αναπτύσσεται σε δέκα ενότητες.

Αποθηκευτικά, μαγειρικά και επιτραπέζια σκεύη, ζωομορφικά αγγεία, δίχρωμες οινοχόες και αγγεία του Ελεύθερου Ζωγραφικού ρυθμού της Γεωμετρικής και Αρχαϊκής περιόδου (1010 – 475 π.Χ.), πρόχοι με επίθετες μορφές, λύχνοι με ανάγλυφες παραστάσεις, συνθέτουν το ανεξάντλητο και ευφάνταστο ρεπερτόριο των Κύπριων κεραμέων.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ποικιλία των τύπων της Πρώιμης και Μέσης Εποχής του Χαλκού (2300 – 1650 π.Χ.), με τη χαρακτηριστική για την κυπριακή κεραμική απόδοση ανθρωπόμορφων και ζωόμορφων χαρακτηριστικών με πλαστικό τρόπο στον λαιμό ή τις λαβές των αγγείων. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η σειρά των δίλαιμων πρόχων της Ερυθροστιλβωτής κεραμικής, λατρευτικής μάλλον χρήσης, που προέρχονται από το νεκροταφείο της Σωτήρας στη νότια ακτή του νησιού.

Εξαιρετικά σπάνια είναι επίσης μια πρόχους με πλαστική και γραπτή διακόσμηση της Πρωτολευκόχριστης κεραμικής, που χρονολογείται στην Μεσοκυπριακή περίοδο (1700 π.Χ.), και έχει ένα γνωστό ως τώρα παράλληλο στο Μουσείο του Λούβρου.

Ιδιαίτερα πλούσιο είναι και το σύνολο των αγγείων της Κυπρο-Γεωμετρικής (1050 – 750 π.Χ.) και Κυπρο-Αρχαϊκής περιόδου (750 – 475 π.Χ.), ενώ παράλληλα μια σειρά αρχαϊκών οινοχόων εντυπωσιάζει με τις  γραπτές παραστάσεις ζώων. Σημαντική για τις εμπορικές και πολιτιστικές επαφές του νησιού την περίοδο αυτή είναι και μια ομάδα αγγείων φοινικικού τύπου, με κυρίαρχο τύπο τα ληκύθια. Τέλος, υπάρχουν αντιπροσωπευτικά δείγματα της κεραμικής της Κυπρο-Κλασικής (475 – 312 π.Χ.), Ελληνιστικής (312 – 58 π.Χ.) και Ρωμαϊκής περιόδου (58 π.Χ. – 395 μ.Χ.) του νησιού.

Εκτός όμως από περίτεχνα αγγεία, η  Έκθεση περιλαμβάνει ακόμη και απλά ακόσμητα σκεύη οικιακής χρήσης, που δίνουν στον επισκέπτη μια ζωντανή εικόνα της καθημερινής ζωής στην προϊστορική και πρωτοϊστορική Κύπρο.

Θρησκευτικές αντιλήψεις και τελετουργίες επισημαίνονται με τις χαρακτηριστικές δίλαιμες πρόχους, τα σπονδικά αγγεία, τα ειδώλια με υψωμένα χέρια, ενώ ιέρειες και έφιππες μορφές συνδέονται με λατρείες σε ιερά αφιερωμένα σε γυναικείες και ανδρικές θεότητες.

Ακολουθούν ενότητες με αντικείμενα για την υφαντική τέχνη, την αρωματοποιία – κυρίως μικρογραφικά αγγεία για τη φύλαξη αρωματικών ελαίων –, τα ταφικά έθιμα, τα επιτύμβια αναθήματα και τα κτερίσματα, όπως οι ενδεικτικές για τις παιδικές ταφές ζωόμορφες κουδουνίστρες, ενώ μια ξεχωριστή προθήκη με αντικείμενα από διάφορα υλικά είναι αφιερωμένη στη Βυζαντινή Κύπρο.

Μια παράπλευρη ομάδα προθηκών με κεκλιμένες επιφάνειες εστιάζει στα χάλκινα αντικείμενα, στη γραφή, στα νομίσματα, στις σφραγίδες και τις εμπορικές ανταλλαγές.

Ως ιδιαίτερες ενότητες παρουσιάζονται τα γυάλινα σκεύη και τα κοσμήματα, από τα λίθινα περίαπτα της Χαλκολιθικής περιόδου (4000 – 2500/2400 π.Χ.) έως τα περίτεχνα αργυρά και χρυσά κοσμήματα (βραχιόλια, ενώτια, περόνες, δακτυλίδια) της Υστεροκυπριακής (1650 – 1050 π.Χ.), Κυπρο-Γεωμετρικής (1050 – 750 π.Χ.), Κλασικής (475 – 312 π.Χ.), Ελληνιστικής (312 – 58 π.Χ.) και Ρωμαϊκής περιόδου (58 π.Χ. – 395 μ.Χ.). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα ταφικό σύνολο του 4ου αιώνα μ.Χ., που αποτελείται από ένα εντυπωσιακό χρυσό περιδέραιο με ένθετους ημιπολύτιμους λίθους, χρυσό περικάρπιο, ζεύγος ενωτίων και δακτυλίους με ένθετους σαπφείρους και ένα ασημένιο κάτοπτρο, που δίνουν μια ολοζώντανη εικόνα του πλούτου και την καλλιτεχνικής ανάπτυξης που γνώρισε το νησί κατά την ύστερη αρχαιότητα.

Η εξέλιξη της ανθρώπινης μορφής στην κυπριακή τέχνη παρουσιάζεται ως ξεχωριστή ενότητα σε τρεις κεντρικές προθήκες. Τα σταυρόσχημα ειδώλια της Χαλκολιθικής περιόδου (3900 – 2500/2400 π.Χ.) είναι φτιαγμένα από τον αυτοφυή στην Κύπρο πρασινωπό πικρόλιθο. Αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της κυπριακής τέχνης της Προϊστορικής περιόδου και θεωρείται ότι απεικονίζουν γυναικείες μορφές που σχετίζονται με τελετές γονιμότητας. Σημαντικότατη είναι, επίσης, μια ομάδα επτά σχηματικών ανθρωπόμορφων ειδωλίων από ασβεστόλιθο που χρονολογούνται στην περίοδο της μετάβασης από την Πρώιμη στη Μέση Εποχή του Χαλκού, περί τα 1900/1800 π.Χ. Τα ειδώλια αυτά, που προέρχονται από τάφους στην Πάφο, είναι πιθανόν να χρησίμευαν ως σήματα (τα μεγαλύτερα) ή ως κτερίσματα.

Η ειδωλοπλαστική σε πηλό της Κυπρο-Αρχαϊκής (750 – 475 π.Χ.), Κυπρο-Κλασικής (475 – 312 π.Χ.) και Ελληνιστικής περιόδου (312 – 58 π.Χ.) εστιάζει σε ανδρικές και γυναικείες μορφές με σωληνωτό ή κωδωνόσχημο σώμα, σε ηνιόχους και κρανοφόρους πολεμιστές, ειδώλια λατρευτών, μουσικών, χορευτών και ηθοποιών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια σειρά Κυπρο-Αρχαϊκών γυναικείων ειδωλίων (7ος αιώνας π.Χ.) του τύπου της «θεάς με υψωμένα χέρια», που θεωρείται ότι κατάγεται από τον ομώνυμο μινωικό τύπο, αφομοιωμένο όμως στην Κύπρο με την τοπική θεά της γονιμότητας, την Αστάρτη ή Αφροδίτη, η οποία λατρεύεται στο νησί ήδη από το τέλος της Κυπρο-Γεωμετρικής περιόδου (900 – 750 π.Χ.).

Ξεχωρίζουν ακόμη τρία περίτεχνα Κυπρο-Αρχαϊκά γυναικεία ειδώλια (600 – 475 π.Χ.) από το ιερό της κυπριακής μεγάλης θεάς στην Άχνα (επαρχία Αμμοχώστου). Τα ειδώλια, που είναι κατασκευασμένα σε μήτρα, θεωρείται ότι απεικονίζουν ιέρειες με ενδυμασία και σύμβολα που παραπέμπουν στη λατρεία της Αφροδίτης.

Στην τελευταία κεντρική προθήκη εκτίθενται αντιπροσωπευτικά έργα πλαστικής της Κυπρο-Αρχαϊκής περιόδου (750 – 475 π.Χ.), όπως η ανδρική γενειοφόρος προτομή που παραπέμπει σε ασσυριακά πρότυπα, αγαλμάτια ιματιοφόρων που φορούν περίτεχνα κοσμήματα ή κρατούν τύμπανα, καθώς και στεφανωμένες ή αγένειες κεφαλές της Κυπρο-Κλασικής περιόδου (475 – 312 π.Χ.) με έντονες ελληνικές επιδράσεις.

Τέλος, ο επισκέπτης μπορεί να σταθεί στις οθόνες αφής, οι οποίες υποστηρίζουν με ποικίλα κείμενα και ανάλογη εικονογράφηση την ιστορία για τη δημιουργία των μετάλλων και τα κοιτάσματα χαλκού, το αγαθό που χάρισε στην Κύπρο πλούτο και ευημερία, τα διάφορα συστήματα προ-συλλαβικής και συλλαβικής γραφής, την αφήγηση της ανταλλακτικής οικονομίας και των νομισμάτων.

Δύο διαδραστικές επιφάνειες αφηγούνται τη μακραίωνη ιστορία του νησιού από τα προϊστορικά χρόνια έως την ακμή των πόλεων-βασιλείων και την ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο, τις σχέσεις με τον τότε γνωστό κόσμο, καθώς και τις συναρπαστικές εμπορικές διαδρομές των πλοίων και των φορτίων τους από διάφορα λιμάνια της ευρύτερης Μεσογείου κατά την αρχαιότητα.

Στο σύνολό της, η Συλλογή Θ.Ν. Ζιντίλη αποτελεί ένα από τα πληρέστερα σύνολα κυπριακών αρχαιοτήτων, που επιτρέπουν στον επισκέπτη του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης να αποκτήσει μια σαφή εικόνα της ιστορίας της Κύπρου, των ποικίλλων καλλιτεχνικών και ιδεολογικών επιδράσεων που δέχτηκε κατά τις διάφορες περιόδους, καθώς και της σημασίας των επαφών και του εμπορίου με άλλες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου για την ευημερία του νησιού.