Κυκλαδίτισσες:
Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων

Θέτοντας στο επίκεντρο τη γυναίκα, όπως αυτή αναδεικνύεται μέσα από τις μαρτυρίες του παρελθόντος των Κυκλάδων, η έκθεση επιχειρεί να προσεγγίσει τους ρόλους των γυναικών και της θέσης τους στις νησιωτικές κοινωνίες, μέσα από μικρές ή μεγαλύτερες «ανείπωτες» ιστορίες που μας αφηγούνται οι ίδιες, είτε μέσα από τα λόγια τους είτε μέσα από τα υλικά τους κατάλοιπα· σχεδόν πάντα όμως μέσα από τα μάτια των ανδρών της εποχής τους. Η έκθεση φέρνει έτσι στο φως άγνωστους ρόλους των γυναικών στο πέρασμα του χρόνου και πώς οι ρόλοι αυτοί επηρεάστηκαν από τη νησιωτικότητά τους. Θεότητες και μητέρες, ιέρειες, εταίρες, έμποροι, μαχήτριες, διανοούμενες, θρηνωδοί, μάγισσες, μετανάστριες, πρωταγωνιστούν στην έκθεση.

Ο επισκέπτης θα γνωρίσει τις Κυκλαδίτισσες τόσο στο δημόσιο βίο όσο και στην ιδιωτική σφαίρα, στην κοινωνική, πολιτική, θρησκευτική και οικογενειακή ζωή. Μέσα στις δώδεκα ενότητες, παρουσιάζεται η σχέση τους με τον ερωτισμό, τον θάνατο και τον θρήνο, η συμμετοχή τους σε θρησκευτικά δρώμενα και διονυσιακές εορτές, η βία και οι περιορισμοί που τους επέβαλε η κοινότητα.

Ειδώλια και μεγάλου μεγέθους γλυπτά, αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα, επιτύμβιες στήλες και επιγραφές με νομικά κείμενα, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, χαρακτικά, χειρόγραφα και εικόνες που χρονολογούνται από τα προϊστορικά έως τα μεταβυζαντινά χρόνια, συνθέτουν το μωσαΪκό της έκθεσης.

Από τα εκθέματα, πολλά από τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενα έκθεσης από μόνα τους, τρία έργα ξεχωρίζουν λόγω μοναδικότητας και μεγέθους:  η κολοσσική Κόρη της Θήρας (2,48 μ. ύψος), ένα από τα ελάχιστα σχεδόν ακέραια αρχαϊκά αγάλματα, το οποίο  θα εκτεθεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα, η εμβληματική τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης που παρουσιάζει τις «Γυναίκες στο Άδυτο», έργο μοναδικό και μνημειακών διαστάσεων (μήκους σχεδόν 4 μ.), αλλά και το ελληνιστικό άγαλμα της Ελαφηβόλου Αρτέμιδος από τη Δήλο, το οποίο για πρώτη φορά θα εκτεθεί εκτός του νησιού.

Αρχαιολογικό Μουσείο Δήλου, Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου, Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, Αρχαιολογικό Μουσείο Ίου, Αρχαιολογική Συλλογή Σερίφου, Αρχαιολογική Συλλογή Αμοργού, Μονή Παναγιάς Χοζοβιώτισσας – Αμοργός, Αρχαιολογικό Μουσείο Άνδρου, Αρχαιολογική Συλλογή Κύθνου, Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου, Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου, Αρχαιολογικό Μουσείο Σίφνου, Αρχαιολογικό Μουσείο Τήνου, Αρχαιολογικό Μουσείο Κέας, Αρχαιολογικό Μουσείο Μήλου, Αρχαιολογικό Μουσείο Σύρου, Αρχαιολογική Συλλογή Φολεγάνδρου, Αρχαιολογική Συλλογή Σικίνου, Καϊρειος Βιβλιοθήκη – Άνδρος, Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου, Επιγραφικό Μουσείο, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Λασκαρίδη, Μουσείο Μπενάκη, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας, Καθολική Αρχιεπισκοπή Νάξου-Τήνου-Άνδρου-Μυκόνου ΘΝΠ

Οι Κυκλαδίτισσες διαθέτουν ιστορικά το δυναμισμό που επιβάλει το τοπίο τους: άνυδρο, πετρώδες, απομονωμένο και συνάμα συνδεδεμένο με τα άλλα νησιά, γοητευτικό, μοναδικό. Γυναίκες τολμηρές που συνάπτουν οικονομικές συναλλαγές ή ευεργετούν την κοινότητά τους, ταξιδεύουν από τα πέρατα του κόσμου για να συναντήσουν τη μοίρα τους στην καρδιά του Αρχιπελάγους, δοκιμάζουν τη σχέση τους με το θείο, μεταμορφώνονται σε οσίες και αγίες οι ίδιες. Πάντοτε, επηρεασμένες από τη θάλασσα την ίδια: είτε λόγω των απειλών και των κινδύνων που αυτή εκπροσωπεί, είτε λόγω του πλούτου και της ελευθερίας που προσφέρει.

Γιατί, όμως, οι γυναικείες μορφές από τις Κυκλάδες; Το νησιωτικό σύμπλεγμα προσφέρει πληθώρα πηγών που σχετίζονται με τις γυναίκες και τους πολλαπλούς ρόλους που κλήθηκαν να παίξουν στα νησιά και τις τοπικές κοινωνίες. Ποτέ μέχρι σήμερα δεν επιχειρήθηκε να ειπωθεί η ιστορία τους μέσα από την ανάλυση των αρχαιολογικών, ιστορικών και εθνολογικών τεκμηρίων με τρόπο συνεχή και εύληπτο, ιδιαιτέρως στο πλαίσιο μιας έκθεσης που να απευθύνεται και στο ευρύ κοινό. Η έκθεση θέτει τη γυναίκα των Κυκλάδων στο επίκεντρο όχι μόνο γιατί μπορεί να διηγηθεί την ιστορία των νησιών με έναν διαφορετικό τρόπο σε σχέση με την ιστορία «των ανδρών», αλλά και γιατί οι Κυκλαδίτισσες παρουσιάζουν ενδιαφέρουσες ομοιότητες και διαφοροποιήσεις στους ρόλους τους μέσα στον χρόνο. Είναι αυτές που θεοποιούνται στην προϊστορία και αποτελούν τις θηλυκές και κυρίαρχες εκφράσεις του θείου.

Οι γυναίκες που περιθωριοποιούνται στα πρώιμα ιστορικά χρόνια πριν αρχίσουν να καταλαμβάνουν σημαντική έως και κυρίαρχη θέση στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Είναι εκείνες οι γυναίκες που ταξιδεύουν, που συναντούν την ευτυχία ή τη μοίρα τους στις Κυκλάδες. Οι θεές και αγίες των θρησκειών των νησιών που προσφέρουν ανακούφιση και γιατρειά, θεραπεύτριες, αντικείμενα λατρείας από την μακρινή προϊστορία μέχρι τις μέρες μας. Αυτές που από θεές της φύσης και της μητρότητας μετατρέπονται σε προστάτιδες της θάλασσας και των ναυτικών. Είναι, τέλος, αυτές που επηρέασαν όσο λίγες τη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους και συνέβαλαν τα μέγιστα στην Ελληνική Επανάσταση ορμώμενες και επηρεασμένες από τη νησιωτικότητα του τόπου τους.