Βίος της Οσίας Θεοκτίστης
Ένας κώδικας (βιβλίο) με φύλλα από περγαμηνή παρουσιάζει τον Βίο της Οσίας Θεοκτίστης, μιας γυναίκας που απομακρύνθηκε βίαια από την πατρίδα της και έγινε Κυκλαδίτισσα αφιερώνοντας τη ζωή της στον Θεό. Την ιστορία της έγραψε κατά τη δεύτερη δεκαετία του 10ου αι. μ.Χ. ο Νικήτας μάγιστρος, σημαντικός διανοητής και χρονικογράφος της εποχής του.
Η Θεοκτίστη γεννήθηκε στην πόλη Μήθυμνα της Λέσβου τον 9ο αι. μ.Χ. Μετά τον θάνατο των γονιών της, οι συγγενείς της την παρέδωσαν σε μοναστήρι όπου έγινε μοναχή. Η ζωή της άλλαξε δραματικά όταν Άραβες πειρατές την απήγαγαν και την οδήγησαν στις αγορές των δούλων. Στον επόμενο σταθμό των πειρατών στην Πάρο, η δεκαοχτάχρονη μοναχή κατάφερε να ξεφύγει από τους απαγωγείς της. Επί τριάντα πέντε ολόκληρα χρόνια επέλεξε να ζήσει ασκητικά στον έρημο τόπο της Παροικιάς και στην ερειπωμένη εκκλησία της Καταπολιανής τρώγοντας μόνο χόρτα και φορώντας φθαρμένα από τον χρόνο ρούχα.
Κάποτε επισκέφθηκε την Πάρο ένας κυνηγός, ο οποίος είχε φθάσει εκεί με τους συντρόφους του από την Εύβοια. Εκείνος, θέλοντας πρώτα να προσευχηθεί, επισκέφθηκε τον ναό της Καταπολιανής όπου του εμφανίστηκε μια αποστεωμένη, απόκοσμη γυναικεία μορφή. Ήταν η Οσία Θεοκτίστη, η οποία αφού του διηγήθηκε τον βίο της, του ζήτησε να της φέρει μια μερίδα Θεία Μετάληψη στο επόμενο ταξίδι του, διότι καταλάβαινε πως πλησίαζε το τέλος της ζωής της. Αποφασισμένος να εκπληρώσει την επιθυμία της, ο κυνηγός της έφερε τη θεία κοινωνία, την οποία η Θεοκτίστη μετέλαβε με ιδιαίτερη συγκίνηση δίνοντάς του την ευχή της πριν φύγει για κυνήγι. Όταν όμως επέστρεψε για να την αποχαιρετήσει, εκείνη πλέον ήταν νεκρή. Προβληματισμένος με το τι θα κάνει το σώμα της, εκείνος, χωρίς να την θάψει, αποφάσισε να κόψει το δεξί της χέρι για να το πάρει μαζί του ως φυλαχτό. Ξεκινώντας για το ταξίδι της επιστροφής, ο κυνηγός και οι σύντροφοί του έκπληκτοι είδαν ότι το πλοίο τους παρέμενε ακίνητο παρά τους ούριους ανέμους. Τότε, εκείνος συνειδητοποίησε ότι το γεγονός αυτό οφείλεται στην ύβριν που είχε διαπράξει απέναντι στην Οσία, καθώς δεν της απέδωσε τις πρέπουσες τιμές. Έτσι, θέλοντας να επανορθώσει, επέστρεψε το τμήμα του λειψάνου στο νεκρό σώμα της και στη συνέχεια το καράβι ξεκίνησε για τον προορισμό του. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, ο κυνηγός αποφάσισε να διηγηθεί στους υπόλοιπους όσα συνέβησαν. Συγκινημένοι και γεμάτοι δέος, επέστρεψαν στον ναό για να αναζητήσουν το σώμα της. Εκείνο, όμως δεν ήταν εκεί, μόνο το αποτύπωμά του είχε μείνει στο έδαφος ως θύμηση της αγιοσύνης της. Από αυτό το σημείο και έπειτα υπάρχουν διάφορες παραλλαγές για το πώς ταξίδεψε το λείψανο της Θεοκτίστης από την Πάρο στην Ικαρία και από εκεί στη γενέτειρά της τη Λέσβο ή σε ποιο νησί ενταφιάστηκε πραγματικά.
Τον βίο της Οσίας Θεοκτίστης της Λεσβίας είχε αφηγηθεί στον Νικήτα μάγιστρο ο μοναχός Συμεών, ο οποίος με τη σειρά του είχε ακούσει την ιστορία από τον κυνηγό που είχε συναντήσει την Οσία.
Η Θεοκτίστη, μια γυναίκα ταξιδιώτισσα-μετανάστρια, που έγινε το καύχημα και προστάτιδα τριών νησιών του Αιγαίου, τιμάται από την Εκκλησία κάθε χρόνο στις 9 Νοεμβρίου.
