Ιδρυτές
Έκτοτε, το Μουσείο έχει εξελιχθεί σε ένα ζωντανό πολιτιστικό οργανισμό διεθνούς εμβέλειας, που εστιάζει στην προβολή των αρχαίων πολιτισμών του Αιγαίου και της Κύπρου, με ιδιαίτερη έμφαση στην Κυκλαδική τέχνη της 3ης χιλιετίας π.Χ
Ο Νικόλαος και η Ντόλλη Γουλανδρή απέκτησαν επίσημη άδεια συλλέκτη στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Με τον καιρό δημιούργησαν μια σημαντική συλλογή, η οποία περιελάμβανε εντυπωσιακές δημιουργίες της Πρωτοκυκλαδικής Τέχνης, Μινωικές και Μυκηναϊκές αρχαιότητες, ένα σημαντικό θαυμαστό σύνολο κοσμημάτων και άλλων αντικειμένων της Γεωμετρικής περιόδου και πολυάριθμα διακοσμημένα αγγεία των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων.
ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΚΥΚΛΑΔΙΚΟ ΟΡΑΜΑ
H Ντόλλη (Αικατερίνη) Κουμάνταρου γεννήθηκε το 1921 και έζησε τα παιδικά της χρόνια στην Αγγλία και την Αμερική. Ήταν κόρη του εφοπλιστή Ιωάννη Κουμάνταρου με καταγωγή από τη Σπάρτη και της Φλώρας Νομικού, γόνου εφοπλιστικής οικογένειας από τη Σαντορίνη. Το 1948 παντρεύτηκε τον Νικόλαο Γουλανδρή, εφοπλιστή και εμβληματικό Πρόεδρο του Ολυμπιακού Πειραιά τη δεκαετία του 1970.
Το 1962, η Ντόλλη Ν. Γουλανδρή απέκτησε την άδεια του Συλλέκτη από το Αρχαιολογικό Συμβούλιο υπό τη διεύθυνση του αείμνηστου Ιωάννη Παπαδημητρίου. Με τον καιρό δημιουργήθηκε μια σημαντική Συλλογή αρχαιοτήτων, η οποία περιλαμβάνει εντυπωσιακές δημιουργίες της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου, Μινωικές και Μυκηναϊκές αρχαιότητες, ένα θαυμαστό σύνολο κοσμημάτων και άλλων αντικειμένων της Γεωμετρικής περιόδου και πολυάριθμα αγγεία των αρχαϊκών, κλασικών και βυζαντινών χρόνων.
Η Ντόλλη Γουλανδρή μεγάλωσε με εκτίμηση για την τέχνη και παράλληλο θαυμασμό για την αρχαιότητα. Είχε επίσης το χάρισμα να ξεχωρίζει σχήματα και μορφές. Από το 1958, πέρασε πολλά ευτυχισμένα καλοκαίρια συνοδεύοντας τον σύζυγό της, Νίκο, στις αλιευτικές του περιπέτειες στα ελληνικά νησιά. Τότε, η Κυκλαδική τέχνη δεν ήταν τόσο γνωστή όσο είναι σήμερα. Όμως υπήρχε, και ένας ευαισθητοποιημένος επισκέπτης, πρόθυμος να αναζητήσει τα λιγότερο γνωστά τοπικά μουσεία που λειτουργούσαν ήδη στα Κυκλαδονήσια, ο οποίος μπορούσε να την εκτιμήσει.
Έσπευσε να μοιραστεί και με άλλους την ανακάλυψή της. Το 1962 ζήτησε και πήρε άδεια ιδιωτικού συλλογέως από τον τότε Γενικό Διευθυντή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού, Ιωάννη Παπαδημητρίου. Η χορήγηση της άδειας υπήρξε καταλυτική για την ευόδωση των προσπαθειών της Ντόλλης και του Νίκου Γουλανδρή, εφόσον τους επέτρεπε να αγοράζουν και να αποκτούν αρχαιότητες στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.
H Ντόλλη Γουλανδρή γρήγορα απέκτησε εμπειρία και κατάφερε να δημιουργήσει μια Κυκλαδική συλλογή που διακρίνεται τόσο για την ποιότητα όσο και για την πληρότητά της. Σε συνεργασία με έμπειρους Έλληνες και ξένους αρχαιολόγους, τα αντικείμενα καταγράφηκαν, συντηρήθηκαν, φωτογραφήθηκαν και μέλετήθηκαν συστηματικά. Το 1968 δημοσιεύτηκε ο πρώτος κατάλογος Κυκλαδικών της συλλογής.
Με τη δωρεά της Συλλογής στο νεοσυσταθέν Ίδρυμα Ν.Π. Γουλανδρή (1985), η Ντόλλη Γουλανδρή αφοσιώθηκε στην ολοκλήρωση της κατασκευής και του εξοπλισμού ενός νεότευκτου κτηρίου, προοριζόμενου ως μουσείο, σε προσιτή τοποθεσία στο κέντρο της Αθήνας. Το νέο μουσείο κατασκευάστηκε με υλικά που απαντούν στις Κυκλάδες, όπως το λευκό μάρμαρο και ο γρανίτης. Η πρόσοψή του επενδύθηκε με μεγάλα γυάλινα παράθυρα που, καθώς αντανακλούν τον γαλάζιο ουρανό, θυμίζουν κάτι από την αίσθηση που κυριαρχεί στο κυκλαδικό τοπίο.
Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης εγκαινιάστηκε στις 26 Ιανουαρίου 1986. Ο καλοσχεδιασμένος αρχικός πυρήνας προσέφερε ένα θαυμάσιο κέλυφος για τη μόνιμη στέγαση της Συλλογής. Οι επίμονες προσπάθειες της Ντόλλης στα χρόνια που ακολούθησαν υπήρξαν καθοριστικές για την σταδιακή επέκταση του Μουσείου. Η προσθήκη πολύτιμων χώρων για την εξυπηρέτηση του αυξανόμενου επιστημονικού και διοικητικού προσωπικού αλλά και καινούργιες αίθουσες για τη διοργάνωση διαφόρων τύπων περιοδικών εκθέσεων χάρισαν στο Μουσείο τον γνώριμό του χαρακτήρα.
Η Ντόλλη Γουλανδρή ένιωσε αμέσως την αξία των δυναμικών και, συνάμα, απλών μορφών αυτής της τέχνης. Κατανόησε ενστικτωδώς ότι και άλλοι που έρχονταν σε επαφή και εξοικειώνονταν με τις παράξενες αυτές μορφές, θα μοιράζονταν μαζί της την ίδια γοητεία.
Υπό την καθοδήγηση της Ντόλλης Γουλανδρή, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης εξελίχθηκε σε ζωντανό οργανισμό που επικεντρώθηκε στην έρευνα του αρχαίου και νεώτερου ελληνικού πολιτισμού, την παρουσίαση αρχαιολογικών και εικαστικών περιοδικών εκθέσεων, την έκδοση μονογραφιών και καταλόγων εκθέσεων, καθώς και τη διοργάνωση διαλέξεων και σεμιναρίων για τους ειδικούς και για το ευρύ κοινό.
Η Ντόλλη Γουλανδρή έδινε ιδιαίτερο βάρος στην εκπαίδευση των παιδιών. Πίστευε ότι έπρεπε να δοθούν στους νέους ανθρώπους τα απαραίτητα και ποιοτικά εκείνα εργαλεία που θα γεννούσαν μέσα τους την χαρά της επαφής με την ζωογόνο ενέργεια της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Δεν είναι λίγοι οι νέοι Αθηναίοι που θυμούνται εκείνες τις πρώτες επισκέψεις τους στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, όταν μάθαιναν να φτιάχνουν πήλινα ομοιώματα των παράξενων ειδωλίων που λίγο πριν και για πρώτη φορά είχαν περιεργαστεί στις αίθουσες του Μουσείου.
Η Ντόλλη Γουλανδρή είχε το χάρισμα και τη ξεχωριστή ικανότητα να αναπτύσσει μακροχρόνιες φιλίες και, κυρίως, δημιουργικές σχέσεις με ταλαντούχους εκπροσώπους της τέχνης ανά τον κόσμο. Την ικανότητα αυτή την διοχέτευσε προς όφελος του Μουσείου, το οποίο ευνοήθηκε με διεθνή αναγνώριση. Πολυδιάστατες στην πραγματοποίηση συνεργασίες με μεγάλα ιδρύματα της υφηλίου κατέληξαν στη διοργάνωση εξαιρετικών εκθέσεων στις οποίες αριστουργήματα της παγκόσμιας τέχνης συνυπήρξαν με τα εκθέματα των μόνιμων συλλογών του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης.
Η Ντόλλη Γουλανδρή έλεγε ότι αναζητούσε «έναν πολιτισμό χωρίς σύνορα». Αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της στην επιδίωξη αυτού του ιδανικού, ώστε η Κυκλαδική τέχνη να γίνει πιο προσιτή στο ευρύ κοινό και να αποκτήσει τη διεθνή αναγνώριση που της άξιζε. Η επιτυχία αυτής της προσπάθειας είχε ευρεία απήχηση και οδήγησε σε σημαντικές διεθνείς διακρίσεις.
Η Ντόλλη Γουλανδρή ανυπομονούσε να ολοκληρώνει στόχους και έργα, και έτσι φεύγοντας, άφησε τον κόσμο πλουσιότερο. Η εμπειρία ζωής της περιέκλειε βιώματα που σε πολλούς θα θύμιζαν πολλαπλές ζωές.Κάπου στη διάρκεια της διαδρομής, συνάντησε το πρώτο της Κυκλαδικό ειδώλιο. Και τότε ένιωσε την μοναδική χαρά της προσφοράς, του «μοιράζεσθαι». Στο βάθος, η ζωή της αφιερώθηκε σε αυτόν τον σκοπό: ένα οδοιπορικό συμμετοχής των συνανθρώπων της στο «Κυκλαδικό της Όραμα».
Η Ντόλλη Γουλανδρή διετέλεσε Πρόεδρος του Ιδρύματος Ν. & Ν. Γουλανδρή-Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης μέχρι τον θάνατό της στις 15 Φεβρουαρίου του 2008. Έφυγε πλήρης ημερών, στα 87 της χρόνια, πιστεύοντας ότι «δεν θα χαθεί το μουσείο αν δεν είμαι εγώ. Δεν ξέρω αν άξιζε που αφιέρωσα τη ζωή μου σε αυτό, αλλά το έκανα. Δεν μπορώ να γυρίσω τώρα πίσω. Αν έκανα κάτι καλό ή κακό, θα φανεί στο διάστημα του χρόνου ».
ΠΡΩΤΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ
Ο πρώτος κατάλογος της Κυκλαδικής Συλλογής δημοσιεύθηκε το 1968 και δημιούργησε αίσθηση στην επιστημονική κοινότητα. Το 1978 επιλεγμένα αντικείμενα Κυκλαδικής και Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης εκτέθηκαν στο Μουσείο Μπενάκη. Σύμφωνα με την Ντόλλη Γουλανδρή, τότε γεννήθηκε «η ιδέα να δημιουργήσουμε έναν ειδικό χώρο για τη στέγαση της Συλλογής ώστε να είναι προσιτή σε όλους».
Έναν χρόνο αργότερα πραγματοποιήθηκε και η πρώτη έκθεση της Συλλογής στο εξωτερικό, στην National Gallery of Art της Ουάσιγκτον, ενώ μια εντυπωσιακή σειρά εκθέσεων ακολούθησε τα επόμενα χρόνια σε μεγάλες μητροπόλεις του κόσμου, όπως το Τόκυο (National Museum of Western Art), το Κιότο (National Museum), το Χιούστον (The Museum of Fine Arts), οι Βρυξέλλες (Musées royaux d’Art et d’Histoire), το Λονδίνο (The British Museum), το Παρίσι (Galeries nationales du Grand Palais) και η Νέα Υόρκη (Onassis Foundation). Η σειρά των εκθέσεων στο εξωτερικό συνεχίστηκε και μετά την ίδρυση του Μουσείου με εξαιρετικές εκθέσεις στη Μαδρίτη (Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia), στη Ρώμη (Musei Capitolini), στο Πεκίνο (Beijing Art Museum of Imperial City) και στην Κωνσταντινούπολη (Sakip Sabanci Museum).
ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ
Στα χρόνια που ακολούθησαν οι συλλογές του Μουσείου διευρύνθηκαν σημαντικά μέσω αγορών και επαναπατρισμών αρχαιοτήτων από το εξωτερικό, αγορών από άλλους συλλέκτες, δωρεών και μακροχρόνιων δανεισμών. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η συμφωνία μακροχρόνιου δανεισμού της Συλλογής Κυπριακών Αρχαιοτήτων Θάνου Ν. Ζιντίλη το 2004, όπως, επίσης, και εκείνη για τη φιλοξενία των Συλλογών της Ακαδημίας Αθηνών, της Εμπορικής Τράπεζας και του Καρόλου Πολίτη.
Ο εμπλουτισμός των συλλογών, η φιλοξενία σημαντικών περιοδικών εκθέσεων, καθώς και η αγάπη του κοινού για τα εκπαιδευτικά προγράμματα δημιούργησαν την ανάγκη επανειλημμένων κτηριακών επεκτάσεων. Το Κεντρικό Κτήριο στην οδό Νεοφύτου Δούκα 4 που φιλοξενεί τις μόνιμες συλλογές του Μουσείου, ολοκληρώθηκε το 1985 από τον Ιωάννη Βικέλα. Το 1991 παραχωρήθηκε στο Μουσείο από το Ελληνικό Δημόσιο η χρήση του Μεγάρου Σταθάτου, δημιουργία του Βαυαρού αρχιτέκτονα Ernst Ziller, ένα από τα σημαντικότερα δείγματα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα στην Αθήνα, ενώ το 2006 το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης επεκτάθηκε με την προσθήκη της Πτέρυγας Ντόλλης Γουλανδρή, όπου φιλοξενούνται περιοδικές εκθέσεις και το Εκπαιδευτικό Τμήμα του Μουσείου.
Σήμερα, το Μουσείο φιλοξενεί μία από τις πιο ολοκληρωμένες ιδιωτικές συλλογές Κυκλαδικής Τέχνης στον κόσμο, με αντιπροσωπευτικά δείγματα των παγκοσμίως γνωστών μαρμάρινων κυκλαδικών ειδωλίων. Οι μόνιμες συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνουν 3.000 αντικείμενα Κυκλαδικής, Αρχαίας Ελληνικής και Αρχαίας Κυπριακής Τέχνης, μαρτυρίες πολιτισμών που άνθισαν στον χώρο του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου από την 4η χιλιετία π.Χ. έως περίπου τον 6ο αιώνα μ.Χ..
