Η ερμηνεία των κυκλαδικών ειδωλίων

Ωστόσο, οι ανασκαφικές μαρτυρίες είναι κι αυτές ελλιπείς αφού η μεγάλη αξία των ειδωλίων στις διεθνείς αγορές αρχαιοτήτων προκάλεσε ένα όργιο αρχαιοκαπηλίας στις Κυκλάδες τις δεκαετίες του 1950 και 1960. Υπολογίζεται ότι από τα περίπου 1400 ειδώλια που γνωρίζουμε σήμερα, μόνον το 40% προέρχεται από συστηματικές ανασκαφές.

Έστω, όμως, και με αυτά τα ελλιπή ανασκαφικά δεδομένα φαίνεται ότι –με εξαίρεση την ιδιόμορφη περίπτωση της Κέρου– ένας μεγάλος αριθμός ειδωλίων προέρχεται από τάφους. Για τον λόγο αυτόν, η χρήση τους συνδέεται συνήθως με ταφικές τελετουργίες, αν και οι ερμηνείες που έχουν προταθεί ποικίλλουν.

Οι γυναικείες μορφές που κυριαρχούν στην κυκλαδική τέχνη, έχουν ερμηνευθεί ως απεικονίσεις των νεκρών, συνοδών τους, παλλακίδων, υπηρετών, προγονικών μορφών, ακόμη και ως υποκατάστατα ανθρωποθυσιών. Ορισμένοι ερευνητές, αναγνωρίζοντας τις δυσκολίες που παρουσιάζουν αυτές οι ερμηνείες λόγω της εμμονής των Κυκλαδιτών στην γυναικεία μορφή, εστιάζουν στη θρησκευτική διάσταση και εξηγούν τα γυναικεία ειδώλια ως σύμβολα μιας μεγάλης Μητέρας-Θεάς της γονιμότητας και της αναγέννησης, ως θεϊκές τροφούς, ψυχοπομπούς, αποτροπαϊκά σύμβολα ή ακόμη και ως λατρευτές.

Κάποιοι, μάλιστα, πιστεύουν ότι θα πρέπει να χρησιμοποιούνταν κυρίως σε χώρους λατρείας και όχι σε ταφές (αν και οι ενδείξεις για εξειδικευμένους χώρους λατρείας στις Κυκλάδες της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού είναι ελάχιστες). Δεν λείπουν, τέλος, και οι προσεγγίσεις που αρνούνται τη θρησκευτική σημασία των ειδωλίων και επιχειρούν να τα ερμηνεύσουν ως αντικείμενα που αντανακλούν κοινωνικές ιδιότητες των απεικονιζομένων μορφών (π.χ. ως ομοιώματα γυναικών σε ηλικία γάμου) ή καταφεύγουν σε εντελώς πρακτικές –αν και όχι πολύ πειστικές– εξηγήσεις (π.χ. τα ειδώλια ως παιχνίδια).

Μόνον η περαιτέρω έρευνα μπορεί να δώσει σαφείς απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά. Η μέχρι τώρα μελέτη επιτρέπει μόνον ορισμένα γενικά συμπεράσματα. Πρώτον, η θρησκευτική διάσταση των ειδωλίων είναι δύσκολο να αμφισβητηθεί. Το γεγονός και μόνον ότι παρέμειναν αναλλοίωτα σε μορφή και ύφος για πάνω από πέντε αιώνες τα κατατάσσει με αρκετή βεβαιότητα στην κατηγορία των θρησκευτικών συμβόλων.

Δεύτερον, η ποικιλία που παρατηρείται στο μέγεθος, τη διακόσμηση και τους χώρους εναπόθεσής τους, σε συνδυασμό με την παρουσία ενός μικρού αριθμού άλλων τύπων ειδωλίων, αντανακλά σημαντική διαφοροποίηση στον τρόπο παραγωγής, διάθεσης και χρήσης τους.

Η διαφοροποίηση αυτή μπορεί να αφορά σε λατρευτικές ιδιαιτερότητες (π.χ. τη χρήση διαφορετικών τύπων ειδωλίων ή διαφορετικής διακόσμησης ανάλογα με το είδος της τελετουργίας) ή να αντανακλά κοινωνικές ιδιότητες (κάποιοι ερευνητές έχουν προτείνει ότι το μέγεθος, η διακόσμηση ή απλώς η δυνατότητα απόκτησης ενός ειδωλίου ενδέχεται να υποδηλώνουν στοιχεία όπως η ηλικία, η καταγωγή ή η κοινωνική θέση του κατόχου).