Εργαλεία του Κυκλαδικού Πολιτισμού

Αυτό το ιδιαιτέρως βαρύ, σκληρό και μεγάλης πυκνότητας πέτρωμα, που αφθονεί στη Νάξο, προσφερόταν για την παραγωγή εργαλείων, καθώς αρκούσε η απλή διαμόρφωση μιας σφηνοειδούς ή αιχμηρής προεξοχής σε ένα κομμάτι σμύριδας για να χρησιμοποιηθεί ως κρουστήρας (για την λάξευση του υλικού), ως οπέας (για την απόδοση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών, όπως οι κοιλότητες των οφθαλμών, ή για την διάνοιξη οπών επισκευής), ως χαρακτικό εργαλείο (για την απόδοση των εγχάρακτων λεπτομερειών) και, τέλος, ως λειαντήρας για την λείανση της επιφάνειας.

Η σμυριδόσκονη ήταν, επίσης, ιδιαίτερα αποτελεσματική για την απόξεση της επιφάνειας του μαρμάρου στα πρώτα στάδια κατεργασίας του.

Όπως συμπεραίνουμε από τα λιγοστά ημιτελή ειδώλια που σώζονται, το κομμάτι μαρμάρου που αποτελούσε την πρώτη ύλη λαξευόταν με κρουστικά εργαλεία μέχρι να αρχίσει να αποκτά το βασικό σχήμα που επιθυμούσε ο τεχνίτης. Ακολουθούσε η αργή διαδικασία της απόξεσης με σμυριδόσκονη, που έδινε την επιθυμητή μορφή και διάσταση στα μέλη και το κεφάλι του ειδωλίου, σύμφωνα με τους κανόνες και τις αυστηρές αναλογίες που παρατηρούνται στην κυκλαδική μαρμαρογλυπτική. Στη συνέχεια, η αδρή επιφάνεια λειαινόταν με προσοχή πριν αρχίσει η λεπτή δουλειά της εγχάραξης και της απόδοσης των λεπτομερειών.

Στο τέλος, το ειδώλιο στιλβωνόταν για να αποκτήσει τη λεία επιφάνεια που γνωρίζουμε από τα περισσότερα παραδείγματα που διασώθηκαν έως τις μέρες μας. Πολύ συχνά, μπορούμε να διακρίνουμε ίχνη λείανσης στην επιφάνεια των ειδωλίων, ενώ σε αρκετά παραδείγματα του «κανονικού» τύπου είναι εμφανή τα ίχνη του εργαλείου που χρησιμοποιήθηκε για την εξομάλυνση των πλευρών της εγκοπής μεταξύ των σκελών. Επίσης, υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις ειδωλίων όπου είναι εμφανή τα ίχνη επισκευής.

Η κατασκευή των κυκλαδικών ειδωλίων βασιζόταν σε συγκεκριμένους κανόνες και ένα λεπτομερές σύστημα αναλογιών, που απαιτούσαν ακριβείς μετρήσεις και ιδιαίτερη δεξιοτεχνία στην εφαρμογή τους. Δεν μπορεί, λοιπόν, παρά να αποτελούσε την ενασχόληση ειδικευμένων τεχνιτών ή εργαστηρίων, που θα μετέδιδαν τη γνώση και την εμπειρία τους στους απογόνους τους – αφού πρώτα οι τελευταίοι θα εργάζονταν για αρκετά χρόνια κοντά τους ως ασκούμενοι.

Κάποιοι ερευνητές έχουν επιχειρήσει να αποδώσουν ομάδες ειδωλίων παρόμοιας τεχνοτροπίας σε συγκεκριμένους τεχνίτες ή εργαστήρια που συμβατικά αποκαλούνται «καλλιτέχνες» και παίρνουν το όνομά τους από το μουσείο ή την πόλη όπου βρίσκονται τα σημαντικότερα έργα τους ή από τον ανασκαφέα που τα ανακάλυψε (π.χ. Καλλιτέχνης Γουλανδρή, Καλλιτέχνης Βερολίνου, Καλλιτέχνης Ντούμα). Άλλοι ερευνητές, ωστόσο, αμφισβητούν αυτές τις αποδόσεις και θεωρούν ότι οι ομοιότητες οφείλονται σε χρονολογικές ή γεωγραφικές συγγένειες. Θα πρέπει να σημειωθεί, πάντως, ότι η γνώση μας για την τεχνική κατασκευής των κυκλαδικών ειδωλίων βασίζεται σε διάσπαρτα ευρήματα από τάφους και οικισμούς της εποχής, καθώς και σε προσεκτικές παρατηρήσεις επί των ίδιων των ειδωλίων. Πολύ σημαντική είναι η αρχαιολογική μαρτυρία από το αποκαλούμενο «Κτήριο των Ειδωλίων», που ανασκάφηκε στον οικισμό του Σκάρκου στην Ίο και διαθέτει «εργαστηριακό» χώρο κατασκευής ειδωλίων.