Από τον κυκλαδικό πολιτισμό στη μοντέρνα τέχνη
ΚΥΚΛΑΔΙΚΗ ΤΕΧΝΗ
Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΕΓΟΝΟΥ
Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, πολλοί καλλιτέχνες άρχισαν να έρχονται σε επαφή με τις δημιουργίες αρχαίων ή «πρωτόγονων» πολιτισμών που βρίσκονταν σε διάφορα μουσεία και συλλογές ανά τον κόσμο και να ενδιαφέρονται για την ουσία των πραγμάτων.
Επηρεασμένοι από τις αναζητήσεις τις εποχής –που στόχευαν στην υπέρβαση του ρεαλιστικού τρόπου απόδοσης της πραγματικότητας– ένιωθαν την ανάγκη να επιστρέψουν στις ρίζες της αρχέγονης δημιουργικότητας και να πειραματιστούν με τις αφαιρετικές φόρμες, τους γεωμετρικούς όγκους, την εκφραστική λιτότητα. Τα στοιχεία αυτά, που θεωρούνται εγγενή στην κυκλαδική τέχνη, εντοπίζονται στα έργα γλυπτών όπως οι Brancusi, Modigliani, Archipenko, Lipchitz, Giacometti, Barbara Hepworth και Henry Moore.
ΟΙ «ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ»
Όπως έχει επισημάνει ο γλύπτης J. Epstein, ο Brancusi θέλησε από πολύ νωρίς να εκφράσει βασικές και αρχετυπικές αξίες, όπως αυτές αντικατοπτρίζονται σε έργα αρχαίων πολιτισμών.
Πολλές από τις δημιουργίες του, όπως οι διάφορες παραλλαγές του θέματος «Πτηνό», του θέματος «Ψάρι», του θέματος «Γυναικείο κεφάλι» καθώς και το έργο του «Αρχή του Κόσμου» (που σύμφωνα με τον Henry Moore είναι εμπνευσμένο από μια μεγάλη κυκλαδική κεφαλή στο Λούβρο) λειτουργούσαν ως σύμβολα της έννοιας που απεικόνιζαν και όχι ως ρεαλιστικές αναπαραστάσεις του συγκεκριμένου αντικειμένου.
Ανάλογους προβληματισμούς και αναζητήσεις συναντάμε στους γλύπτες J. Epstein, A. Derain και A. Modigliani.
Εγκαταλείποντας τον ακαδημαϊκό τρόπο ζωγραφικής και τη ρεαλιστική αναπαράσταση της πραγματικότητας, οι συγκεκριμένοι καλλιτέχνες στράφηκαν στη μελέτη του δυναμισμού που απέπνεαν οι ανέκφραστες αρχαίες κεφαλές και στην «οικουμενικότητα» με την οποία απέδιδαν την ανθρώπινη μορφή, στερημένη από κάθε έννοια ατομικότητας.
ΚΥΚΛΑΔΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΤΕΣ
Συγκεκριμένα στοιχεία της κυκλαδικής τέχνης, όπως η λιτότητα, η αφαίρεση, η αρμονία και η απλότητα του υλικού αποτέλεσαν στοιχεία διαπραγμάτευσης για τους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, ενώ αρχέγονα σχήματα, όπως το ωοειδές –που συναντάται συχνά στην μαρμαρογλυπτική των Κυκλάδων– έγιναν κοινός τόπος και στην σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση.
Μορφολογικές ομοιότητες με την κυκλαδική τέχνη –και κυρίως με τα σχηματικά ειδώλια– εντοπίζονται επίσης στα έργα των Hans Arp, Alberto Giacometti (θεωρείται ότι επηρεάστηκε από την τεκτονική δομή της κυκλαδικής τέχνης), Ben Nicholson και Archipenko (ιδιαίτερα όσον αφορά στην επιπεδότητα των γλυπτών).
Επίσης, ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας των έργων του Henry Moore αποτελεί ευθεία αναφορά στην κυκλαδική τέχνη. Το ίδιο χαρακτηριστικό εντοπίζεται και στα έργα της Barbara Hepworth, που εκτός των άλλων υπήρξε μία από τους πρώτους καλλιτέχνες που χρησιμοποίησαν το χρώμα για την απόδοση λεπτομερειών στα γλυπτά τους –κάτι που επίσης συναντούμε στην κυκλαδική τέχνη.
Ένα ακόμη στοιχείο που αν και σημαντικό έχει τύχει μικρότερης προσοχής είναι η χρήση του μαρμάρου για τα έργα τους, του υλικού δηλαδή που χρησιμοποιούσαν και οι Κυκλαδίτες για να πειραματιστούν και να δημιουργήσουν τις μοναδικές αφαιρετικές φόρμες τους.
Η ενασχόληση των εκπροσώπων του μοντερνισμού με την «πρωτόγονη» ή «αρχαϊκή» τέχνη επηρέασε βαθύτατα τόσο τον τρόπο σκέψης όσο και την αισθητική του δυτικού κόσμου, που απαλλαγμένος από τα δεσμά της ρεαλιστικής τέχνης προσανατολίστηκε στην αφαίρεση, τον συμβολισμό και τα άλλα μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα του 20ού αιώνα. Ταυτόχρονα, άλλαξε ριζικά την άποψη του κοινού για τις «πρωτόγονες» δημιουργίες.
Υπό την επίδραση του Brancusi και άλλων καλλιτεχνών της περιόδου, τα κυκλαδικά ειδώλια και άλλα τέχνεργα προϊστορικών πολιτισμών, που παλαιότερα αντιμετωπίζονταν ως «άτεχνα, άκομψα» ή ακόμη και «βαρβαρικά», έγιναν ξαφνικά αντικείμενα θαυμασμού και μετατράπηκαν σε σύμβολα προαιώνιων ανθρώπινων αξιών και κοινών απαρχών.
