Η Κύπρος την Εποχή του Χαλκού
ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΤΕΧΝΗ
Τα πρωιμότερα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στην Κύπρο χρονολογούνται στη 10η χιλιετία π.Χ. και προέρχονται από μη-μόνιμες εγκαταστάσεις τροφοσυλλεκτικών ομάδων σε σπήλαια.
Οι πρώτοι μόνιμοι νεολιθικοί οικισμοί εμφανίζονται κατά τα τέλη της 8ης χιλιετίας και ανήκουν σε μικρές κοινότητες γεωργών και κτηνοτρόφων. Η μακρότατη Νεολιθική περίοδος θα διαρκέσει έως τις αρχές της 4ης χιλιετίας π.Χ. Τότε μια σειρά από τεχνολογικές εξελίξεις στην περιοχή της Εγγύς Ανατολής – κυρίως η εμφάνιση της μεταλλουργίας – θα προκαλέσουν σημαντικές πολιτισμικές και κοινωνικές αλλαγές, που θα επηρεάσουν ολόκληρη τη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου.
ΧΑΛΚΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (4000/3900 – 2500/2400 Π.Χ.)
Η Χαλκολιθική περίοδος αντιπροσωπεύει ένα μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στη Νεολιθική και την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού και χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση στην Κύπρο των πρώτων αντικειμένων από μέταλλο, κυρίως μικρών εργαλείων από σφυρήλατο χαλκό. Δεν είναι ακόμη σαφές εάν η κατεργασία του χαλκού ήταν ντόπια επινόηση ή εισήχθη από την Ανατολή.
Ενδείξεις συστηματικής εξόρυξης χαλκού δεν υπάρχουν την περίοδο αυτή στην Κύπρο. Ωστόσο, οι μαρτυρίες για θαλάσσιες επαφές περιορίζονται στην παρουσία λίγου οψιανού από τη Μικρά Ασία. Η οικονομία παραμένει αγροτική, αν και όσο προχωρεί η περίοδος παρατηρούνται στοιχεία που πιθανόν υποδηλώνουν σύνθετες μορφές κοινωνικής οργάνωσης, όπως η χρήση σφραγίδων, η κατασκευή ειδικών χώρων λατρείας και η ποικιλία στον τρόπο ταφής των νεκρών.
ΠΡΩΙΜΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (2500/2400 – 2000 Π.Χ.)
Η μετάβαση από τη Χαλκολιθική στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού χαρακτηρίζεται από ριζικές αλλαγές, που οφείλονται είτε σε μετακινήσεις πληθυσμών από τις ακτές της Μικράς Ασίας είτε σε εσωτερικές διαδικασίες. Παλιές θέσεις κατοίκησης εγκαταλείπονται και νέες ιδρύονται κοντά σε υδάτινες πηγές και καλλιεργήσιμες εκτάσεις.
Ταυτόχρονα, αρχίζει η συστηματική εκμετάλλευση των πλούσιων χαλκοφόρων κοιτασμάτων του νησιού, με τεχνικές εξόρυξης, εκκαμίνευσης (δηλαδή θέρμανσης ορυκτού ή μεταλλεύματος σε καμίνι) και κατεργασίας, που πιθανώς εισήχθησαν από περιοχές με εξελιγμένη μεταλλουργία στην Εγγύς Ανατολή. Μέχρι το τέλος της περιόδου οι Κύπριοι μεταλλουργοί αναπτύσσουν τη δική τους παράδοση με συγκεκριμένους τύπους όπλων και εργαλείων. Ωστόσο, οι εμπορικές επαφές εξακολουθούν να είναι περιορισμένες και η μορφή της οικονομίας παραμένει αγροτική.
ΜΕΣΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (2000 – 1650 Π.Χ.)
Είναι η περίοδος κατά την οποία η Κύπρος κατακτά πολυπλοκότερες μορφές κοινωνικής οργάνωσης και εντάσσεται δυναμικά σε ένα διεθνές δίκτυο ανταλλαγών. Οι έντονες διαφορές πλούτου που παρατηρούνται πια στις ταφές υποδηλώνουν την ύπαρξη αυστηρότερων διαχωρισμών σε κοινωνικό επίπεδο. Πολλές θέσεις οχυρώνονται μάλλον ως αποτέλεσμα εσωτερικών αντιπαλοτήτων παρά λόγω εξωτερικών απειλών.
Η θρησκεία αποκτά πιο σύνθετες μορφές έκφρασης, με συγκεκριμένους λατρευτικούς χώρους και εξεζητημένο τελετουργικό εξοπλισμό. Ταυτόχρονα, η παρουσία μόνιμων μεταλλουργικών εγκαταστάσεων επιβεβαιώνει την αυξανόμενη σημασία του χαλκού για το νησί, ενώ υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για διεξαγωγή εμπορίου με τη συροπαλαιστινιακή ακτή καθώς και με τη μινωική Κρήτη.
ΥΣΤΕΡΗ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ (1650 – 1050 Π.Χ.)
Η Κύπρος εξελίσσεται σε πολύ σημαντικό κέντρο παραγωγής και διακίνησης χαλκού για ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο. Οικισμοί με αστική οργάνωση αναπτύσσονται κοντά σε λιμάνια από όπου φεύγουν τα χάλκινα τάλαντα (τμήματα ακατέργαστου χαλκού) και τα κατεργασμένα μετάλλινα αντικείμενα για το Αιγαίο, τη Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο, για να ανταλλαγούν με διάφορα προϊόντα και είδη πολυτελείας. Στις μεγαλύτερες πόλεις κατασκευάζονται κτήρια διοικητικής χρήσης, ενώ υιοθετείται και ένα σύστημα γραφής, η Κυπρομινωική γραφή, που βοηθά τους Κύπριους να ανταπεξέλθουν στις αυξημένες ανάγκες καταγραφής και αρχειοθέτησης.
Οι τέχνες ανθούν και ο πλούτος που εισρέει στο νησί συμβάλλει στην ανάπτυξη κοινωνικών ανισοτήτων. Στα τέλη του 13ου αι. π.Χ., το κύμα αναταραχών που σαρώνει την ανατολική Μεσόγειο, και που συνήθως αποδίδεται στους λεγόμενους «Λαούς της Θάλασσας», επηρεάζει και την Κύπρο. Πολλές πόλεις καταστρέφονται και κύματα προσφύγων καταφθάνουν από το Αιγαίο. Παρ’ όλα αυτά, το νησί σύντομα ξεπερνά τις δραματικές συνέπειες και ανακτά το ρόλο του ως σημαντικού εμπορικού κέντρου.
