Η ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

THE ART

Η κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού (τέλη 13ου αι. π.Χ.) οδήγησε σε παρακμή τις κοινωνίες και τις τέχνες του Αιγαίου. Μαζί με τη γραφή, χάθηκαν για πολλούς αιώνες η μνημειακή αρχιτεκτονική, η ζωγραφική, η σφραγιδογλυφία, η ελεφαντουργία και οι πιο προηγμένες τεχνικές κατεργασίας του μετάλλου και του λίθου. Κάποιες αναλαμπές παρατηρούνται κατά τον 12ο αι. π.Χ., αλλά για τους επόμενους τέσσερις αιώνες (11ος-8ος αι. π.Χ.) η καλλιτεχνική έκφραση θα περιοριστεί στην παραγωγή μικρών ειδωλίων, μετάλλινων αγγείων και μικρής ποσότητας χάλκινων –ή σπανιότερα χρυσών– κοσμημάτων. Μόνο η αγγειοπλαστική δεν επηρεάζεται από τη γενικότερη ύφεση. Αλλά πλέον τα αγγεία διακοσμούνται με απλά γεωμετρικά μοτίβα – γεγονός που ευθύνεται για την ονομασία "γεωμετρική περίοδος". Η γεωμετρική τέχνη είναι γνωστή κυρίως από ανασκαφές νεκροταφείων και λιγότερο από ιερά και οικισμούς. Η θρησκευτική λατρεία και οι ταφικές τελετές είχαν κεντρική θέση στη ζωή των Ελλήνων της γεωμετρικής περιόδου, και τα περισσότερα τέχνεργα της εποχής είχαν λατρευτική ή ταφική χρήση. Το γεγονός αυτό εξηγεί εν μέρει τον συντηρητισμό που παρατηρείται για πολλούς αιώνες στην εξέλιξη της τέχνης. Η αποστολή του τεχνίτη της γεωμετρικής περιόδου ήταν να αναπαράγει με ακρίβεια τις φόρμες και τα μοτίβα που είχε καθαγιάσει η παράδοση και όχι να πρωτοτυπήσει με νέες τεχνικές ή μεθόδους. Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, δεν είναι περίεργο που, με ελάχιστες εξαιρέσεις, η παραστατική απεικόνιση αγνοήθηκε επιδεικτικά μέχρι τα μέσα του 9ου αι. π.Χ.Όταν τελικά οι εικονιστικές σκηνές κάνουν την εμφάνισή τους γύρω στο 850 π.Χ. –πιθανότατα ως αποτέλεσμα των αυξημένων επαφών με την τέχνη των προηγμένων πολιτισμών της Εγγύς Ανατολής– οι καλλιτέχνες αποδίδουν τις μορφές με εντελώς σχηματικό τρόπο και έχουν μια αίσθηση προοπτικής που φαντάζει ξένη ή και πρωτόγονη στα μάτια του σύγχρονου θεατή. Ωστόσο, οι απεικονίσεις αυτές αποτελούν τις πρώτες απόπειρες ρεαλιστικής αναπαράστασης στην αρχαία ελληνική τέχνη και θα αποτελέσουν τη βάση για την μετέπειτα εξέλιξή της.<hr>ΕιδώλιαΗ ειδωλοπλαστική της περιόδου συνίσταται κυρίως σε χάλκινα και πήλινα ειδώλια. Ελάχιστα παραδείγματα γνωρίζουμε από άλλα υλικά, όπως ο λίθος ή το ελεφαντόδοντο (το τελευταίο κυρίως από την Κρήτη). Οι μορφές αποδίδονται σχηματικά χωρίς κανένα ενδιαφέρον για τη ρεαλιστική απόδοση του σώματος. Τα ανθρωπόμορφα παραδείγματα έχουν σφαιρικές κεφαλές και σχεδόν τριγωνικά σώματα, ενώ τα ζωόμορφα ειδώλια έχουν κυλινδρικά σώματα και ρύγχη, επίπεδους λαιμούς και τριγωνικά άκρα.Τα χάλκινα ειδώλια αναπαριστούν μορφές ανθρώπων και ζώων σε μικρό συνήθως μέγεθος. Κατά κανόνα είναι χυτά αν και κάποιες λεπτομέρειες αποδίδονται με σφυρηλάτηση. Συχνά, τα βρίσκουμε προσαρτημένα στις λαβές μεγάλων χάλκινων αγγείων (συνηθέστερα στον τριποδικό λέβητα). Τα ανθρωπόμορφα ειδώλια απεικονίζουν κατά κύριο λόγο πολεμιστές και ηνιόχους σε άρματα, όπως επίσης και όρθιες γυναικείες μορφές, ανδρικές θεότητες και μυθολογικά πλάσματα (Μινώταυρος, Κένταυρος, κ.λπ.). Τα ζωόμορφα ειδώλια αναπαριστούν κυρίως ίππους αλλά και βοοειδή και πτηνά.Τα πήλινα ειδώλια της περιόδου ανήκουν στους ίδιους λίγο-πολύ τύπους. Συνήθως είναι χειροποίητα και συμπαγή αν και υπάρχουν ορισμένα τροχήλατα παραδείγματα, ενίοτε κοίλα εσωτερικά. Ειδώλια ίππων συναντούμε και σε πώματα μεγάλων πήλινων πυξίδων της Ύστερης Γεωμετρικής περιόδου. Επίσης, ορισμένα γεωμετρικά αγγεία είχαν μορφή πτηνών ή ζώων. Τα ειδώλια διακοσμούνταν με γεωμετρικά μοτίβα, ενίοτε δε μεγάλο μέρος της επιφανείας τους καλυπτόταν με στιλπνό μελανό γάνωμα. <hr>ΚοσμήματαΤα κοσμήματα είναι γενικώς σπάνια την περίοδο αυτή και κατά κανόνα προέρχονται από ταφές. Οι συνηθέστεροι τύποι χάλκινων κοσμημάτων είναι οι περόνες και οι πόρπες, που χρησίμευαν κυρίως για να συγκρατούν στους ώμους τον πέπλο, ένα είδος ενδύματος που φαίνεται ότι άρχισε να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια του 11ου αι. π.Χ. Υπάρχουν αρκετές παραλλαγές περονών και πορπών, ορισμένες εκ των οποίων μαρτυρούν επιδράσεις από τα Βαλκάνια και την κεντρική Ευρώπη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λεγόμενες «αττικο-βοιωτικές» πόρπες, που ήταν ασυνήθιστα ευμεγέθεις και είχαν μεγάλο τετράγωνο πλακίδιο διακοσμημένο με εγχάρακτα γεωμετρικά μοτίβα ή εικονιστικές παραστάσεις από τον φυσικό κόσμο ή τη μυθολογία. Οι πόρπες αυτές χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά ως αναθήματα σε ιερά ή ως ταφικά δώρα.Τα χρυσά κοσμήματα της περιόδου είναι λιγοστά, όμως μαρτυρούν δεξιοτεχνία στην κατασκευή και γνώση περίπλοκων τεχνικών όπως η κοκκίδωση και η συρματερή τεχνική. Οι τεχνικές αυτές χρησιμοποιούνταν ευρύτατα στο Αιγαίο ήδη από τη μυκηναϊκή εποχή, και φαίνεται ότι σε ορισμένες περιοχές, όπως η Εύβοια, κατάφεραν να επιβιώσουν και κατά τους λεγόμενους "Σκοτεινούς Χρόνους". Έχουν βρεθεί χρυσά περιδέραια, δαχτυλίδια και σκουλαρίκια, όμως ο συνηθέστερος τύπος της περιόδου είναι τα διαδήματα και οι ταινίες από λεπτό έλασμα χρυσού. Αυτά τα λεπτεπίλεπτα κοσμήματα συχνά έφεραν εμπίεστη διακόσμηση με ζώα και από τα τέλη του 7ου αι. π.Χ. με πολεμιστές, άρματα, σκηνές μάχης, σκηνές χορού και φανταστικά πλάσματα όπως Σφίγγες και Κενταύρους.<hr>Μετάλλινα αντικείμενα και σκεύηΤα όπλα και τα εργαλεία της περιόδου κατασκευάζονται κατά κανόνα από σίδηρο, ο οποίος ως υλικό είναι ανθεκτικότερος και πιο αποτελεσματικός από τον χαλκό. Τα παραδείγματα που σώζονται ως τις μέρες μας είναι λιγοστά και περιλαμβάνουν ξίφη, εγχειρίδια, αιχμές δοράτων, μαχαίρια αλλά και οβελούς, κρατευτές, κ.λπ. Ο αμυντικός οπλισμός, ωστόσο, δηλαδή τα κράνη, οι ασπίδες και οι θώρακες, συνέχισαν να κατασκευάζονται από χαλκό, ο οποίος είναι πιο εύκαμπτος και αποκτά ευκολότερα το επιθυμητό σχήμα με σφυρηλάτηση.Τα μετάλλινα αγγεία της περιόδου κατασκευάζονταν κυρίως από χαλκό και χρησίμευαν σχεδόν αποκλειστικά ως αναθήματα σε ιερά ή ως προσφορές σε τάφους ευγενών. Ο τριποδικός λέβητας είναι ο συνηθέστερος τύπος, αλλά υπάρχουν και φιάλες διαφόρων μεγεθών όπως και αναθηματικές ασπίδες. Τα μετάλλινα αγγεία –ιδιαίτερα οι φιάλες– έφεραν συχνά εμπίεστη διακόσμηση με φυτικά μοτίβα ή παραστατικές σκηνές εμφανώς ανατολικής προέλευσης.<hr>ΚεραμικήΚατά την Πρωτογεωμετρική περίοδο (1050-900 π.Χ.), παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στην κεραμική παραγωγή και νέα σχήματα, όπως ο κρατήρας, η οινοχόη και ο υψίπους σκύφος αρχίζουν να χρησιμοποιούνται ευρύτερα. Η διακόσμηση συνίσταται σε ομόκεντρους κύκλους (που χαράσσονται με διαβήτη και ζωγραφίζονται με πολλαπλό χρωστήρα), ρόμβους, τεθλασμένες γραμμές και άλλα απλά γεωμετρικά μοτίβα που τοποθετούνται μέσα σε πλατιές ταινίες στον λαιμό και το σώμα του αγγείου.Κατά την Πρώιμη Γεωμετρική περίοδο (900-850 π.Χ.), τα καμπυλόγραμμα μοτίβα εγκαταλείπονται και αρχίζουν να χρησιμοποιούνται ευθύγραμμα και γωνιώδη γεωμετρικά σχήματα (όπως ο μαίανδρος), τα οποία τοποθετούνται σε στενές ταινίες ή μετόπες στον λαιμό και το σώμα του αγγείου, ενώ η υπόλοιπη επιφάνεια καλύπτεται με στιλπνό μελανό γάνωμα. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό τρόπο διακόσμησης που στόχο έχει να τονίσει τη γεωμετρική δομή του αγγείου.Παρόμοιας λογικής είναι η διακόσμηση και κατά τη Μέση Γεωμετρική περίοδο (850-770 π.Χ.), μόνο που τώρα οι ζώνες με τα γραπτά μοτίβα καταλαμβάνουν μεγαλύτερο χώρο. Οι κεραμείς χρησιμοποιούν επίσης λεπτές ταινίες και μικρές μετόπες στον λαιμό για να τονίσουν το σχήμα και τη δομή του αγγείου. Την περίοδο αυτή κάνει τη δειλή εμφάνισή της η εικονιστική αγγειογραφία: μεμονωμένα ζώα ή πτηνά που αποδίδονται με περίγραμμα τοποθετούνται σε μικρές μετόπες σε διάφορα σημεία του αγγείου.Η πραγματική επανάσταση στη διακόσμηση της κεραμικής συμβαίνει κατά την Ύστερη Γεωμετρική περίοδο (770-700 π.Χ.). Τα γεωμετρικά μοτίβα συνεχίζουν να καλύπτουν μεγάλο μέρος της επιφάνειας του αγγείου, όμως τώρα πρωτεύοντα ρόλο παίζουν οι παραστατικές σκηνές που απεικονίζουν ταφικές τελετές, μάχες σε στεριά και θάλασσα, πομπές αρμάτων ή ακόμη και μυθολογικές σκηνές. Ο νέος τρόπος διακόσμησης αποτελεί αθηναϊκή επινόηση και αποδίδεται στο περίφημο εργαστήριο του Ζωγράφου του Διπύλου. Το εργαστήριο αυτό ήταν το πρώτο που δημιούργησε πολυπρόσωπες συνθέσεις οργανωμένες σε διαδοχικές ζώνες πάνω σε μνημειώδη αγγεία που χρησίμευαν ως σήματα σε τάφους αριστοκρατών. Οι μορφές αποδίδονταν με σχηματικό τρόπο κάνοντας χρήση της «διπλής» προοπτικής: το κάτω μέρος του σώματος αποδιδόταν σε κατατομή, ενώ το στήθος και το πρόσωπο μετωπικά. Οι αγγειογράφοι έκαναν μάλιστα απόπειρες να αποδώσουν την προοπτική: οι μορφές που υποτίθεται ότι βρίσκονταν σε πρώτο πλάνο ζωγραφίζονταν μεγαλύτερες και τοποθετούνταν στις κατώτερες ζώνες ενώ εκείνες που υποτίθεται ότι βρίσκονταν στο βάθος ζωγραφίζονταν μικρότερες και τοποθετούνταν σε υψηλότερες ζώνες.Το εργαστήριο του Διπύλου έφερε την ανθρώπινη μορφή στο προσκήνιο του καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος και εισήγαγε την έννοια της αφηγηματικής τέχνης, που θα κυριαρχούσε τους επόμενους αιώνες. Πολλοί καλλιτέχνες στην Αθήνα και άλλα μέρη της Ελλάδας (Κόρινθος, Αργολίδα, Εύβοια, Κυκλάδες) ήταν έτοιμοι να υπηρετήσουν τη νέα τεχνοτροπία. Όμως, στα τέλη του 8ου αι. π.Χ., η γεωμετρική τέχνη είχε ήδη φτάσει στα όριά της και σύντομα μια νέα τεχνική –μελανόμορφος ρυθμός– θα άνοιγε νέους δρόμους και θα έδινε στους αγγειογράφους τη δυνατότητα να αποδώσουν τις μορφές με μεγαλύτερη ακρίβεια και ελευθερία.

Following the collapse of Mycenaean civilization (end of 13th c. BC), the most sophisticated artistic skills were lost from the Aegean. Gone with the palaces were monumental architecture, painting, seal-engraving, ivory-carving, and advanced techniques of metal- and stone-working. Some last glimpses of the Mycenaean splendour survived into the 12th c. BC. But for most of the next four centuries (11th-8th c. BC), artistic expression and craftsmanship was limited to the manufacture of small figurines, bronze vessels and a rather restricted range of bronze and gold ornaments. Pottery was the only type of artifact that continued to be produced in large quantities. But vases were mostly decorated with plain geometric motifs, in a style that lend its name to the whole period. Geometric art is mainly known from cemeteries and to a much lesser extent from cult places and settlements. In the Early Iron Age there was a great concern with religion and death and most artifacts were intended as symbolic offerings to sanctuaries and graves. This may explain in part the persistence of traditional types for a long time, as well as an overall reluctance for innovation. Emphasis is on the precise reproduction of form; decoration is confined to the repetition of meticulously executed linear motifs that help to enhance the sense of symmetry. With the exception of figurines, no interest in representational art is attested until the mid-9th c. BC.When figured scenes do appear from c. 850 BC onwards – most probably as a result of increasing contacts with Near Eastern art – they are rendered in a highly schematic way, with an awkward sense of three-dimensional space. Nevertheless, they represent the earliest systematic attempts to depict humans in action, and will form the basis of a long tradition of narrative in Greek art.<hr>FigurinesGeometric figurines were mostly made of bronze and clay. Only occasionally do we find examples in stone or ivory (the latter mainly in Crete). Geometric figurines are highly schematic and show no interest in the realistic representation of the body. The artists seem to follow standard conventions in the carving of each anatomical part: round heads and roughly triangular torsos for humans, cylindrical bodies and noses, flat necks and triangular shapes for animals. Bronze figurines represented both humans and animals. They were small in size and solidly cast (although details were often rendered by hammering). They were either sculpted in the round or attached to the handles of large bronze vessels (mainly tripod cauldrons). The most common human types are warriors and charioteers, but there are also standing females as well as male deities and mythological creatures (Minotaur, Centaur, etc.). Animal types include horses, bovines and birds.Clay figurines share a similar range of types. They are mostly hand-made and solid, although wheel-made examples with hollow interiors are also known. In some cases, horse models were attached to the lids of large clay pyxides. Clay figurines were decorated like pottery, with either geometric motifs or black glaze. <hr>JewelleryOrnaments are rare in the Geometric period and come mainly from graves. The most common bronze types are pins and fibulae (brooches), which were used for fastening loose garments such as the peplos on the shoulder. There are several variants, some of which exhibit Balkan or even central European influences. Of particular interest is the so-called “Boeotian” (or “Attico-Boeotian”) fibula, an oversized type of brooch with large rectangular catch-plate, which was decorated by incision with either geometric motifs or figured scenes, sometimes drawing from mythology. Such fibulae were exclusively used as votive offerings in sanctuaries and graves.Gold ornaments are even rarer but indicate knowledge of sophisticated techniques, such as granulation and filigree. Τhose techniques (ultimately of Near Eastern origin) were widely used in the Aegean in the Mycenaean period and may have survived through the Dark Ages in certain areas (e.g. Euboea). Necklaces, rings, and earrings are known from Geometric graves, but apparently the most common types of gold jewellery in that period are bands and diadems made of thin sheets of metal. Gold bands were usually decorated by incision or in the repoussé technique, initially with geometric motifs, and later with animal friezes. In the late 7th c. BC more complex scenes appeared, including marching warriors, battles, chariots and charioteers, dancers, and mythological creatures such as Sphinxes and Centaurs. <hr>Metal objects and vesselsWeapons and tools in that period were mainly made of iron, a newly introduced material much more durable than bronze. Only a few examples survive but they include a wide range of types: swords, spearheads, daggers, knives, spits, firedogs, awls etc. Defensive armaments (helmets, shields and armours) continued to be made of bronze, which was easier to hammer and allowed smiths to achieve the desired shape.Geometric smiths produced bronze vessels to be used as votives in sanctuaries or as offerings in the graves of aristocrats. The large tripod cauldron was the most common type, although bowls of all sizes and forms and even votive-shields are also known. Metal vessels, particularly bows, were frequently decorated in the repoussé technique with floral motifs or figured scenes of clearly Near Eastern inspiration.<hr>PotteryIn the Protogeometric period (1050-900 BC), the pre-existing ceramic repertoire was radically transformed in order to fit new needs and customs. New shapes, such as the amphora, the footed bowl, the krater, and the oinochoe gained in popularity. Decoration was restricted to concentric circles and semicircles (made with a compass and painted with multiple brushes), lozenges, zigzags, and other plain geometric motifs; the motifs were arranged in wide bands on the neck or the belly of the vase.In the Early Geometric period (900-850 BC), rectilinear motifs (e.g. meanders) largely replaced circular ones, but were now enclosed in narrow bands or panels placed on the neck and the belly; the rest of the surface was covered in high-quality black gloss. This new and impressive decorative manner was meant to distinguish the various parts of the vase and emphasize its overall structure.A similar decorative system was used in the following Middle Geometric period (850-770 BC), although now broader bands were used, covering larger parts of the vase. The correspondence between shape and decoration became even more intimate with reserved bands and framed meanders emphasizing the neck of the vase or the space between the handles. In that period figured decoration made its hesitant appearance: single animals and birds were painted in outline and placed in side-panels or narrow friezes.In the Late Geometric period (770-700 BC), the decoration of clay vessels was revolutionized. Rectilinear motifs continued to be used but now had a complementary function to figured scenes depicting funerals, land and naval battles, chariot processions, and even mythological events. The new style was invented and developed in Athens by the so-called “Dipylon Master” and his workshop, which produced richly decorated oversized vases (kraters, amphorae) to be used as markers in the graves of aristocrats. Composite scenes with many participants were painted in successive bands and friezes that gained more and more space over geometric motifs. Figures were rendered in a schematic manner: lower body in profile, chest and arms frontal. The artists even made an effort to represent the third dimension: figures on the foreground were painted larger and placed on a lower level, while those meant to be on the background were painted smaller and placed on a higher level.The Dipylon workshop introduced the human form in vase-painting, establishing a tradition of narrative that would live for many centuries in Greek art. Several artists in Athens and other parts of Greece (Corinth, the Argolid, Euboea, and the Cyclades) were to follow that tradition. But, by the end of the 8th c. BC, the Geometric style had reached its limits and was soon to be replaced by a new technique – black-figure – that would allow for more freedom and accuracy in the rendering of figures.

ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

GEOMETRIC ART

Γεωμετρική Τέχνη

Geometric Art

Γύρω στα μέσα του 9ου αι. π.Χ., δηλαδή πάνω από τρεις αιώνες μετά την κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού, οι Έλληνες άρχισαν να διευρύνουν και πάλι τους ορίζοντές τους πέρα από τα όρια του Αιγαίου. Η αποκατάσταση των θαλάσσιων επικοινωνιών και οι ολοένα αυξανόμενες εμπορικές ανταλλαγές με την ανατολική Μεσόγειο (κυρίως με τη Φοινίκη και την Κύπρο), τους έφεραν σε στενότερη επαφή με τους προηγμένους πολιτισμούς της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου. Οι συνέπειες των επαφών αυτών ήταν πολλαπλές. Η σημαντικότερη ήταν ίσως η υιοθέτηση της γραφής από τους Φοίνικες γύρω στο 800 π.Χ. που μετατράπηκε στο μετέπειτα αλφάβητο. Οι Έλληνες δανείστηκαν επίσης στοιχεία πολιτικής οργάνωσης, νομοθεσίας και θρησκευτικής ιδεολογίας από την Ανατολή. Εξίσου σημαντικές όμως –και ευκολότερα αντιληπτές– ήταν οι επιδράσεις στον χώρο της τέχνης. Κατά τη διάρκεια του 8ου και 7ου αι. π.Χ. παρατηρείται μεγάλη εισροή νέων υλικών, τεχνικών και διακοσμητικών θεμάτων από την Ανατολή στο Αιγαίο, σε βαθμό που να μιλάμε για την «ανατολίζουσα» περίοδο της ελληνικής τέχνης. Ο συγκεκριμένος όρος χρησιμοποιείται από τους ειδικούς κυρίως για την περίοδο μεταξύ του 720 και του 620 π.Χ., όταν τα ανατολίζοντα μοτίβα και τεχνικές κυριολεκτικά κυριάρχησαν στις τέχνες του Αιγαίου. Όμως οι ανατολικές επιδράσεις είχαν αρχίσει να γίνονται αισθητές από πολύ νωρίτερα και διατηρήθηκαν τουλάχιστον έως το τέλος της αρχαϊκής περιόδου.Ήδη από τα τέλη του 9ου αι. π.Χ. κατασκευάζονται στην Κρήτη μετάλλινα αντικείμενα με τεχνικές και διακόσμηση που έλκουν την καταγωγή τους από την Ανατολή. Τα αντικείμενα αυτά –χάλκινες φιάλες με έκκρουστη διακόσμηση λεόντων και φανταστικών φτερωτών πλασμάτων και χρυσά κοσμήματα κατασκευασμένα με συρματερή τεχνική και κοκκίδωση– υποδηλώνουν την ύπαρξη μιας πρώιμης ανατολίζουσας παράδοσης ή ακόμη και την παρουσία μεταλλουργών από τη Φοινίκη στο νησί. Κατά τη διάρκεια του 8ου αι. π.Χ. εμφανίζονται στην Κρήτη, στη Ρόδο, στην Εύβοια και την Αθήνα ειδώλια από ελεφαντόδοντο που αποτελούν είτε εισαγωγές από τη βόρεια Συρία είτε τοπικές απομιμήσεις. Τέλος, η παρουσία λεόντων και εξωτικών πτηνών στη γραπτή διακόσμηση των αγγείων της Ύστερης Γεωμετρικής περιόδου ενδέχεται να αντανακλά επίσης ανατολικές επιδράσεις.Η «ανατολίζουσα» περίοδος συνιστά ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον φαινόμενο πολιτισμικής αλληλεπίδρασης, το οποίο αναζωογόνησε την ελληνική τέχνη πλουτίζοντάς τη με νέα υλικά, τεχνικές και διακοσμητικά θέματα που επιβίωσαν για πολλούς αιώνες. Στις αρχές του 6ου αι. π.Χ., ωστόσο, η τάση αυτή είχε πια χάσει τον δυναμισμό της και οι καλλιτέχνες επιδίδονταν σε νέες αναζητήσεις. Το κέντρο των αναζητήσεων αυτών ήταν πια η Αθήνα. Οι Αθηναίοι γλύπτες και αγγειογράφοι, έχοντας αφομοιώσει τα σημαντικότερα στοιχεία της ανατολικής τέχνης, άρχισαν να αναπτύσσουν πρωτότυπους ρυθμούς και τεχνικές, που προοδευτικά θα οδηγούσαν στην καλλιτεχνική άνθιση της ύστερης αρχαϊκής και κλασικής περιόδου.<hr>Κεραμική και ΓλυπτικήΗ τάση υιοθέτησης ανατολικών ρυθμών και διακοσμητικών θεμάτων γενικεύεται προς τα τέλη του 8ου αι. π.Χ. Στην αγγειογραφία, οι κεραμείς της Κορίνθου, της Αθήνας, της Κρήτης και του ανατολικού Αιγαίου εγκαταλείπουν τον γεωμετρικό ρυθμό και αρχίζουν να διακοσμούν τα αγγεία τους με σχηματοποιημένα φυτικά μοτίβα και φανταστικά όντα ασσυριακής ή αιγυπτιακής προέλευσης (ρόδακες, άνθη λωτού, σφίγγες, γρύπες) καθώς και με εξωτικά ζώα που ήταν άγνωστα στο Αιγαίο (λέοντες και άλλα αιλουροειδή). Στην Κόρινθο και την Αθήνα, μάλιστα, κάνουν την εμφάνισή τους πολυπρόσωπες εικονιστικές σκηνές με ανθρώπινες μορφές, που απηχούν επιδράσεις από την παραστατική τέχνη της Ανατολής. Πειραματιζόμενοι με αυτές τις νέες τάσεις, οι Κορίνθιοι κεραμείς θα επινοήσουν μια πρωτότυπη τεχνική διακόσμησης που θα μείνει γνωστή ως μελανόμορφη. Στην πλαστική, οι σημαντικότερες εξελίξεις λαμβάνουν χώρα στην Κρήτη και τις Κυκλάδες. Μέχρι τα τέλη της γεωμετρικής περιόδου τα μόνα δείγματα «γλυπτικής» στο Αιγαίο ήταν τα μικροσκοπικά χάλκινα και πήλινα ειδώλια ανθρώπων και ζώων. Τώρα, όμως, η γνωριμία με τα μνημειακά αγάλματα των Ασσυρίων και των Αιγυπτίων, προσέφερε νέες πηγές έμπνευσης στους τεχνίτες του Αιγαίου. Έτσι στο νησί αναπτύσσεται ένας νέος ρυθμός τρισδιάστατης αναπαράστασης που εμφανώς μιμείται ανατολικά ειδώλια και γλυπτά γυναικείων θεοτήτων – οι μορφές είναι σχετικά άκαμπτες, έχουν τριγωνικά πρόσωπα με μεγάλους ανοιχτούς οφθαλμούς και κόμμωση που θυμίζει έντονα την αιγυπτιακή φενάκη. Ο ρυθμός αυτός, που αποκαλείται συμβατικά «Δαιδαλικός» (από τον μυθικό τεχνίτη Δαίδαλο, που έζησε στην Κρήτη και σύμφωνα με το μύθο ήταν αυτός που έδωσε πνοή και κίνηση στα αγάλματα) θα εφαρμοστεί αρχικά σε μικρά ειδώλια από πηλό, χαλκό και ελεφαντόδοντο και αργότερα σε μεγαλύτερου μεγέθους γλυπτά από μαλακό ασβεστόλιθο. Με τον καιρό, η νέα τεχνική θα μεταδοθεί στις Κυκλάδες, όπου μετά από κάποιους πειραματισμούς οι τοπικοί γλύπτες –έχοντας στη διάθεσή τους το μάρμαρο ως πρώτη ύλη– θα δημιουργήσουν γύρω στο 620 π.Χ. τα πρώτα μνημειώδη γλυπτά της ελληνικής τέχνης, τους γνωστούς κούρους και τις κόρες.

In the mid-9th c. BC, well after the fall of the Mycenaean civilization, and the isolation of the following “Dark Ages”, the Greeks began to look again beyond their own lands. The re-opening of Mediterranean sea-routes and the establishment of commercial relations with the Levant and Cyprus, brought them into close contact with the great empires of the Near East, mainly the Assyrians and Persians, as well as with Egypt. Those encounters had tremendous impact on Greek society and culture. The adoption of the Phoenician alphabet around 800 BC was undoubtedly the single most important consequence. It is, also, possible that Greek borrowed elements of political organization, legislation and even religious ideology from the East. Yet, the most obvious manifestation of oriental influence is on art. Such is the variety of new materials, techniques and styles introduced from eastern lands to Greece during the 8th and 7th c. BC that scholars frequently refer to the ‘Orientalizing period’ of Greek art. The term is actually applied to the years 720-620 BC, when the preference for oriental motifs and techniques was really overwhelming. However, it is clear that eastern influences were felt in the Aegean long before 720 BC and their impact lasted at least until the end of the Archaic period.The earliest evidence comes from Crete, where metalsmiths had adopted eastern techniques and motifs already from the late 9th c. BC. Bronze bowls with embossed lions or winged creatures and gold ornaments decorated in granulation or filigree suggest the early establishment of an Orientalizing tradition in the island, possibly due to the presence of foreign (probably Phoenician) craftsmen. During the 8th c. BC ivory figurines of oriental character appear in Crete, Rhodos, Samos, Euboea, Athens and elsewhere, suggesting strong influence (or perhaps direct imports) from North Syria. Even in Late Geometric pottery (8th c. BC), the presence of lions and exotic birds on vase-decoration may indicate influence from oriental iconography. The ‘Orientalizing phenomenon’ is an eloquent example of creative cultural interaction. Eastern influences revitalised Greek art by introducing new materials, techniques and decorative motifs, most of which survived for a long time. By the early 6th c. BC, however, the style started fading out and new trends appeared. But now the centre of activities was Athens. Athenian sculptors and vase-painters would creatively merge oriental influences with local traditions in order to develop a new distinctive style that would lead to the artistic explosion of the late Archaic and Classical periods.<hr>Pottery and SculptureThe ‘Orientalizing movement’ took on a more systematic form from the end of the 8th c. BC onwards. In Corinth, Athens, Crete and East Greece, potters abandoned the Geometric style and started decorating vases with schematic floral motifs (rosettes, palm fronds) and mythological creatures (sphinx, griffin) of Assyrian or Egyptian origin, as well as with exotic animals unfamiliar in the Greek landscape (e.g. lions). In Corinth and Athens artists would soon develop the ability to depict entire figured scenes – possibly influenced by the oriental tradition of narrative art. Working with this style, Corinthian potters would eventually invent an original decorative technique, which is known today as black-figure.In plastic arts, it was Crete and the Cycladic islands that contributed most to the new movement. Sculpture in the round was new to Greece in the mid-7th century. During the Geometric period small bronze and clay figurines were the only three-dimensional representations produced. Now, under the influence of the monumental sculpture of the Assyrians and Egyptians, artists became more ambitious. Starting from small clay, bronze and ivory figures to continue with much larger statues in soft limestone, Cretan artists developed a characteristic style, known as "Daedalic" (from the mythical Cretan artisan Daidalos), which apparently copied oriental images of female goddesses – with stiffly posed limbs, triangular faces with large staring eyes, and wavy hairstyle reminiscent of an Egyptian wig. This new style and technique was in due time transmitted to the marble-rich Cyclades, where sculptors managed around 620 BC to create the first really monumental statues of entirely Greek style in the well-known types of kouros and kore.

ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

THE ORIENTALIZING PERIOD

Οι Επιδράσεις της Ανατολής

The Orientalizing Period

Η αρχαϊκή περίοδος ήταν επίσης σημαντικότατη για τη διαμόρφωση της ελληνικής τέχνης. Ο 7ος αι. π.Χ. χαρακτηρίζεται από έντονες ανατολικές επιδράσεις, ιδιαίτερα αισθητές στην αγγειογραφία, τη μεταλλοτεχνία και τη γλυπτική της περιόδου. Οι επιδράσεις αυτές αφομοιώνονται δημιουργικά και, κατά τον 6ο αι. π.Χ., οι καλλιτέχνες των ελληνικών πόλεων επιδίδονται στη διαμόρφωση τοπικών ιδιωμάτων, που αργά αλλά σταθερά οδεύουν προς την κατάκτηση του μέτρου και τη ρεαλιστική απόδοση της ανθρώπινης μορφής. Την ίδια περίοδο διαμορφώνονται οι βασικοί αρχιτεκτονικοί ρυθμοί (δωρικός, ιωνικός), παγιώνεται η μορφή των περίπτερων ναών και αναπτύσσεται η τέχνη του αρχιτεκτονικού γλυπτού διακόσμου. Ο άνεμος αλλαγών του 6ου αιώνα αλλά και η πρακτική πολλών τυράννων να προστατεύουν τις τέχνες και τα γράμματα οδήγησε σε άνθηση της φιλοσοφίας, των φυσικών επιστημών και της λογοτεχνίας στην ηπειρωτική Ελλάδα και την Ιωνία, ενώ στην Αττική γεννήθηκε την ίδια περίοδο η τέχνη του αρχαίου δράματος, σε άμεση σχέση με τη διονυσιακή λατρεία.Κατά την περίοδο αυτή, μεταξύ όλων των άλλων αλλαγών και εξελίξεων, γεννιούνται οι δύο γνωστότερες τεχνικές διακόσμησης αγγείων που η μία διαδέχθηκε την άλλη: ο μελανόμορφος και ο ερυθρόμορφος ρυθμός. <hr>Μελανόμορφος ρυθμόςΟ μελανόμορφος ρυθμός ήταν μια τεχνική που συνίστατο στην απόδοση των μορφών με στιλπνό μαύρο χρώμα πάνω στο ανοιχτόχρωμο βάθος του πήλινου αντικειμένου. Οι μορφές αποδίδονταν με περίγραμμα και οι εσωτερικές λεπτομέρειες (ανατομία, χαρακτηριστικά προσώπου, ένδυση) με εγχαράξεις. Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες εκφάνσεις της αρχαίας ελληνικής τέχνης και αποτέλεσε τον βασικό τρόπο διακόσμησης των αγγείων της αρχαϊκής περιόδου.Το μαύρο χρώμα των μορφών δεν οφείλεται στη χρήση κάποιας χρωστικής ουσίας αλλά επιτυγχάνετο μέσω μιας πολύπλοκης διαδικασίας κατεργασίας της επιφάνειας του αγγείου. Αρχικά ολόκληρη η επιφάνεια καλυπτόταν με επίχρισμα καθαρού λεπτόκοκκου πηλού. Πάνω σε αυτό το επίχρισμα σχεδιάζονταν οι μορφές και καλύπτονταν με λεπτότερο στρώμα πηλού αναμεμειγμένου με αλκάλιο ή ποτάσα, ενώ οι εσωτερικές λεπτομέρειες χαράζονταν με ένα αιχμηρό εργαλείο. Ακολουθούσε η διαδικασία της όπτησης σε τρία διαδοχικά στάδια και σε θερμοκρασίες άνω των 800oC. Μέσω εναλλαγών στην παροχή ή μη οξυγόνου στο εσωτερικού του κλιβάνου (που δημιουργούσαν αντίστοιχα οξειδωτικό ή αναγωγικό περιβάλλον), οι κεραμείς κατόρθωναν να επιτύχουν την υαλοποίηση των επιφανειών που είχαν καλυφθεί με αλκαλιούχο επίστρωση σε μαύρο χρώμα, ενώ το υπόλοιπο αγγείο αποκτούσε τη γνωστή πορτοκαλέρυθρη απόχρωση. Οι λεπτομέρειες που είχαν αποδοθεί με εγχάραξη παρέμεναν κι αυτές στο ανοιχτό χρώμα του πηλού δημιουργώντας έντονη χρωματική αντίθεση στο εσωτερικό των μορφών. Σε πολλές περιπτώσεις, οι αγγειογράφοι χρησιμοποιούσαν επίθετα χρώματα, όπως λευκό και ιώδες για να τονιστούν συγκεκριμένα στοιχεία της διακόσμησης – το λευκό π.χ. χρησίμευε για την απόδοση της γυναικείας σάρκας.Ο μελανόμορφος ρυθμός φαίνεται ότι αποτελεί επινόηση των κεραμέων της Κορίνθου, οι οποίοι άρχισαν να τον χρησιμοποιούν στις αρχές του 7ου αι. π.Χ. κυρίως για την απόδοση ζώων, μυθικών πλασμάτων και φυτικών μοτίβων και σπανιότερα για την απόδοση ανθρώπινων μορφών. Το κατά κανόνα μικρό μέγεθος των κορινθιακών αγγείων της περιόδου (αρύβαλλοι, όλπες, κ.λπ.) απαιτούσε μεγάλη ακρίβεια και εξαιρετική δεξιοτεχνία στον σχεδιασμό, γεγονός που συνέβαλε σημαντικά στην εξέλιξη της τεχνικής. Στην Αττική, ο ρυθμός υιοθετήθηκε γύρω στο 630 π.Χ., γρήγορα όμως η χρήση του γενικεύθηκε. Οι αγγειογράφοι των Αθηνών, και κυρίως του Κεραμεικού, επέδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την απεικόνιση ανθρώπινων μορφών με τη νέα τεχνική και γρήγορα κατάφεραν να δημιουργήσουν εξαιρετικές συνθέσεις αφηγηματικού περιεχομένου. Η εξέλιξη αυτή είχε σημαντικές επιπτώσεις στην ιστορία της κεραμικής, καθώς πλέον η αγγειογραφία υπερέβη το διακοσμητικό της ρόλο και μετατράπηκε σε ένα δυναμικό εικαστικό μέσο, το οποίο καθιστούσε εφικτή τη δραματοποίηση σκηνών από τη μυθολογία, την ιστορία, την καθημερινή ζωή, τη λατρεία κ.λπ. Ενδεικτικό της απήχησης της νέας τεχνικής είναι ότι τα μελανόμορφα αγγεία περιλαμβάνουν τον μεγαλύτερο όγκο μυθολογικών σκηνών της ελληνικής τέχνης. Τα αγγεία που παράγονταν στην Αθήνα ήταν τέτοιας ποιότητας που γρήγορα εκτόπισαν τα αντίστοιχα κορινθιακά και κατέκτησαν τις αγορές. Σημαντικά εργαστήρια μελανόμορφης κεραμικής υπήρχαν επίσης στη Βοιωτία, στη Λακωνία, στην Εύβοια, σε ορισμένες περιοχές της Ιωνίας καθώς και τις αποικίες της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας.<hr>Οι μεγάλοι ζωγράφοι του μελανόμορφου Συχνά, πάνω στο αγγείο χαράζονταν τα ονόματα του αγγειοπλάστη και του αγγειογράφου. Η παλαιότερη γνωστή υπογραφή ζωγράφου είναι αυτή του Σοφίλου πάνω σε ένα θραύσμα μελανόμορφου δίνου που εικονίζει τα άθλα προς τιμήν του Πατρόκλου και χρονολογείται στα 580 π.Χ. Από ανάλογες υπογραφές γνωρίζουμε τα πραγματικά ονόματα ενός μικρού αριθμού αγγειογράφων. Ωστόσο, η τυπολογική μελέτη των μελανόμορφων αγγείων έχει πιστοποιήσει την ύπαρξη εκατοντάδων «καλλιτεχνών» ή «εργαστηρίων», που έχουν πάρει συμβατικές ονομασίες ανάλογα με τον τόπο όπου εκτίθενται σημαντικές δημιουργίες τους ή με χαρακτηριστικά της ζωγραφικής τους (π.χ. Ζωγράφος της Χαϊδελβέργης, Ζωγράφος της Γοργούς, κ.λπ.). Ως σημαντικότεροι αγγειογράφοι του μελανόμορφου ρυθμού θεωρούνται ο Λυδός, ο Ζωγράφος του Άμαση και, κορυφαίος όλων, ο Εξηκίας, ο οποίος έδωσε στις μορφές του μια μοναδική αίσθηση πλαστικότητας και εκφραστικής λιτότητας δημιουργώντας συνθέσεις υψηλής δραματικής έντασης που συχνά εγγίζουν τα όρια του μνημειακού.Με τον Εξηκία, ο οποίος έζησε στο δεύτερο μισό του 6ου αι. π.Χ., η μελανόμορφη τεχνική έφθασε στα όρια των δυνατοτήτων της. Γύρω στα 530 π.Χ. οι Αθηναίοι κεραμείς επινόησαν τον ερυθρόμορφο ρυθμό, που προσέφερε μεγαλύτερες καλλιτεχνικές δυνατότητες και σταδιακά αντικατέστησε τον μελανόμορφο. Η μελανόμορφη τεχνική, πάντως, συνέχισε να χρησιμοποιείται μέχρι τα μέσα του 5ου αι. π.Χ., ενώ σε κάποια ειδικής χρήσης αγγεία, όπως οι Παναθηναϊκοί αμφορείς που δίνονταν ως έπαθλα στους ομώνυμους αγώνες και είχαν τυποποιημένη διακόσμηση, διατηρήθηκε μέχρι πολύ αργότερα.<hr>Ερυθρόμορφος ΡυθμόςΟ ερυθρόμορφος ρυθμός, που αποτέλεσε τον βασικό τρόπο διακόσμησης αγγείων κατά την κλασική περίοδο, βασίστηκε στην ακριβώς αντίστροφη τεχνική από αυτή του μελανόμορφου ρυθμού. Εδώ οι μορφές αφήνονταν στο χρώμα του πηλού και η υπόλοιπη επιφάνεια του αγγείου καλυπτόταν με μαύρο γάνωμα (μια στρώση λεπτόκοκκου σιδηρούχου πηλού), το οποίο υαλοποιούνταν κατά τη διαδικασία όπτησης αποκτώντας έτσι τη χαρακτηριστική στιλπνή εμφάνιση. Οι εσωτερικές λεπτομέρειες των μορφών (π.χ. τα χαρακτηριστικά του προσώπου, οι πτυχώσεις των ενδυμάτων, κ.λπ.) αποδίδονταν με αραιωμένο καστανό γάνωμα, που γινόταν και αυτό μελανό κατά την όπτηση. Επειδή στην συγκεκριμένη τεχνική οι μορφές ορίζονταν ουσιαστικά στο «αρνητικό», οι αγγειογράφοι ήταν υποχρεωμένοι να κάνουν προσχέδια με μολυβοκάρβουνο ή κάποια άλλη ουσία, που συνήθως εξαφανίζονταν κατά την όπτηση. Στη συνέχεια άλειφαν προσεκτικά με γάνωμα την επιφάνεια του αγγείου αφήνοντας ακάλυπτες μόνο τις μορφές που είχαν σχεδιάσει. Αναμφίβολα, οι τεχνικές απαιτήσεις του ερυθρόμορφου ρυθμού ήταν μεγαλύτερες από αυτές του μελανόμορφου. Ταυτόχρονα, όμως, οι μορφές που προέκυπταν ήταν πιο φωτεινές και είχαν μεγαλύτερη πλαστικότητα μέσα στο σκουρόχρωμο βάθος. Επίσης η νέα τεχνική έδινε μεγαλύτερες δυνατότητες στην απόδοση της ανατομίας και της ενδυμασίας των μορφών καθώς και του τρισδιάστατου χώρου.Τα ερυθρόμορφα αγγεία είναι γενικότερα συνυφασμένα με την Αττική, η οποία υπήρξε και το σημαντικότερο κέντρο παραγωγής και διακίνησής τους. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, όμως, είναι και οι δημιουργίες των αποικιών της Μεγάλης Ελλάδας, ιδιαίτερα μετά το 400 π.Χ. όταν το αθηναϊκό εμπόριο αγγείων προς την Ιταλία παρακμάζει και τα ντόπια εργαστήρια αποδεσμεύονται από τις επιδράσεις της Αττικής και αναπτύσσουν τα δικά τους ιδιώματα. Πιο περιορισμένη και μάλλον για εσωτερική κατανάλωση ήταν η παραγωγή ερυθρόμορφων αγγείων σε περιοχές όπως η Κόρινθος, η Βοιωτία, η Αρκαδία, η Λακωνία, η Κρήτη, η Χαλκιδική κ.ά.<hr>Οι μεγάλοι ζωγράφοι του ερυθρόμορφου Η ερυθρόμορφη τεχνική προέκυψε μέσα από τους πειραματισμούς στους οποίους επιδόθηκαν τα εργαστήρια του Αθηναϊκού Κεραμεικού, όταν πια είχαν αρχίσει να διαφαίνονται οι περιορισμοί που επέβαλε ο μελανόμορφος ρυθμός. Τα παλιότερα ερυθρόμορφα αγγεία χρονολογούνται γύρω στο 530 π.Χ. και αποδίδονται στον «Ζωγράφο του Ανδοκίδη», το πραγματικό όνομα του οποίου δεν γνωρίζουμε, αλλά ήταν πιθανότατα μαθητής του Εξηκία. Η μετάβαση από τον ένα ρυθμό στον άλλο, βέβαια, δεν έγινε απότομα καθώς μελανόμορφα αγγεία συνέχιζαν να παράγονται για αρκετές δεκαετίες ακόμη. Χαρακτηριστικό είναι δε, ότι υπάρχουν αρκετά «δίγλωσσα» αγγεία, τα οποία από τη μία πλευρά έφεραν μελανόμορφη και από την άλλη ερυθρόμορφη διακόσμηση.Τα ερυθρόμορφα αγγεία κατέκτησαν γρήγορα τις αγορές και έγιναν αντικείμενο εκτεταμένου εμπορίου κυρίως προς την Ιταλία. Αποτελούν ένα από τα ορόσημα της κλασικής περιόδου και παρέμειναν ιδιαίτερα δημοφιλή ως τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. Τα πρώιμα στάδια του ερυθρόμορφου ρυθμού, πάντως, εντάσσονται στην ύστερη αρχαϊκή παράδοση. Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της περιόδου αυτής, όπως ο Ευφρόνιος, ο Ευθυμίδης, ο Φιντίας, ο Σμίκρος, ο ζωγράφος του Κλεοφράδη και ο ζωγράφος του Βερολίνου δημιουργούν σκηνές γεμάτες δυναμισμό με μορφές που διεκδικούν θέση στον χώρο.

The Archaic period represents a formative stage of Greek art. Characteristic of the 7th c. BC are the pronounced oriental influences, particularly in vase-painting, metalwork, and sculpture ("Orientalizing" period). These influences were imaginatively assimilated by Greek artists, who during the 6th c. BC created distinctive local idioms that led to the mastery of proportion and the realistic rendering of the human figure. In this same period, the basic architectural orders were established (Doric, Ionic), the form of the peripteral temples was finalized, and the art of architectural sculpture was refined.The winds of change in the 6th c. BC, as well as the favourable policy of many tyrants towards the arts, led to the flowering of philosophy, the natural sciences, and literature in mainland Greece and Ionia. At the same time, the art of drama was born in Attica in direct association with the Dionysiac cults.During the Archaic period besides the other changes and evolutions, we find the birth of the two most well-known vase painting techniques the one preceding the other: the black and the red figure. <hr>Black figure vasesThe black-figure technique was a common style of decoration in ancient Greek vases, which depended on figures in black silhouette set against a bright orange background; the figures’ outline and details (facial and anatomical features, garments, etc.) were rendered by incision. Black-figure was the predominant style of decoration throughout the Archaic period.As a matter of fact, neither the lustrous black of the figures nor the bright orange of the background was achieved through the use of actual pigments. Rather than that, potters managed to produce such an impressive contrasting effect by employing a sophisticated technique of surface treatment and firing. Initially, the whole surface of the vase was coated with a slip of fine clay. On this layer, figures and other decorative motifs were drawn by incision and filled with a slip of finer clay mixed with small quantities of alkaline minerals (e.g. potash). Then, the vase was fired in temperatures exceeding 800o C. The firing process had at least three distinct stages, during which the potter controlled the supply of oxygen through the vents of the kiln. The successive exposure of the vase to oxidizing (with oxygen) and reducing (without oxygen) atmosphere resulted to the vitrification of the mineral-rich gloss, while the rest of the surface retained the orange-red colour of the clay. Incised details retained also the orange colour, thus, producing sharp contrasts even in the interior of the figures. In many cases, vase-painters used added white, red or purple in order to emphasize specific details (white for example was used – among others – for female figures). The black-figure technique was invented in Corinth at the beginning of the 7th c. BC. Corinthian vase-painters used the new style to depict animals, imaginary creatures (e.g. sphinxes), plant motives and, only occasionally, human figures. Since most Corinthian vase-types were of small size (aryballos, alabastron, olpe), local potters mastered the skills of accurate design and careful application of the slip and gloss. The technique was introduced in Attica at about 630 BC, to become swiftly popular among vase-painters, especially those working in the famous Kerameikos quarter of Athens. Athenian artists were particularly interested in showing human figures in action and soon started producing narrative compositions of extraordinary quality. By doing so, they brought about a major change in the use of painted pottery. Instead of a decorative element meant to enhance the aesthetic quality of a pot, vase-painting became an effective medium for visualizing scenes from mythology, history, worship, everyday life, etc. From now on, pottery was part of visual arts, a new means of communication and education, as well as a powerful vehicle for ideological and political propaganda. Black-figure vases contain the largest corpus of mythological scenes in ancient Greek art; some of them had clear political and ideological connotations. Attica produced black-figure vases of the highest quality that quickly displaced Corinthian products and won the markets throughout the Mediterranean. The black-figure technique was used throughout the Greek world. Other important production centres include Boeotia, Laconia, Euboea, some Ionian cities as well as the major colonies in South Italy and Sicily.<hr>The great masters of the black figureSometimes, potters and vase-painters incised their names on the surface of the vase. The earlier painter’s signature is the one inscribed by Sophilos on a black figure dinos (580 BC) depicting Patroclus’ burial games. From such inscriptions we know the actual names of a dozen vase-painters. However, the typological study of black-figure vases suggests the existence of hundreds of different “artists” or “workshops”, conventionally named after the city which hosts their most important creations or after characteristic features of their style (e.g. The Heidelberg Painter, the Gorgon Painter). Among the many important artists who worked in the black-figure technique, one could single out such prominent individuals as Lydos, Amasis and Exekias. The latter managed to enhance the plasticity and expressiveness of figures, creating unmatched compositions of such a dramatic power that clearly foreshadow Classical art.Exekias, who lived and worked in the second half of the 6th c. BC, brought the black-figure technique to its limits. At about 530 BC Athenian potters invented the red-figure technique, which offered more freedom to vase-painters and was soon to become the predominant style in Attic decorated pottery. The black-figure technique was abandoned by the middle of the 5th c. BC. However, some vases of special (ritual) use, such as Panathenaic amphoras – the prize for the winners of the Panathenaic Games – continued to be made in the traditional black-figure technique for a much longer time.<hr>Red figure vasesThe red-figure technique was the main decorative style for vases in the Classical period. In fact, it was a reversal of the black-figure technique. Figures were left the colour of the clay, while the rest of the surface was coated with black slip (a layer of fine-grained ferrous clay) which vitrified when fired, thus obtaining its characteristic glossy appearance. The figures’ outline and details (facial features, dress folds, etc.) were rendered in more diluted brown glaze, which also darkened during firing. In this technique, painters had first to draw the figures on the vase with charcoal or other material (which usually was not preserved after firing). This was necessary to ensure that the image of the figures would not be covered over when the surface was coated with black slip. Undoubtedly, red-figure was a more demanding technique than black-figure, but also more rewarding; it produced brighter figures that stand out more prominently against the dark background. It also allowed for a more detailed treatment of human anatomy and dress, and offered greater potential for attempting to represent the three-dimensional space.Red-figure is closely associated with Attica, which was the most prolific centre for production and distribution of such vases. Nevertheless, important examples were also produced in southern Italy, especially after 400 BC, when Athenian trade declined sharply and local workshops were left free to develop their own artistic idioms. Red-figure vases were also created by workshops in Corinth, Boeotia, Arcadia, Laconia, Euboea, Crete, etc. but were primarily for local consumption rather than export. <hr>The great masters of the red figureThe red-figure technique was the result of experiments conducted in the workshops of Kerameikos, Athens, when the limitations of the black-figure technique had become evident. The earliest red-figure vases date to 530 BC and are attributed to the “Andokides Painter" whose real name is not known but was probably a pupil in Exekias’ workshop. The transition between the two styles was not abrupt; the production of black-figure vases went on for decades after the new invention. In fact, some early vases were “bilingual", with black-figure decoration on one side and red-figure on the other.Red-figure vases quickly became a product in high-demand and were widely exported, mainly to Italy. They continued to be made until the second half of the 4th c. BC.The earliest stages of the red-figure technique fall within the late Archaic tradition. Among the numerous early red-figure painters, one could distinguish Euphronios, Euthymides, Phintias, Smikros, the Kleophrades Painter, and the famous Berlin Painter, who created scenes full of vigour, with imposing figures – often unframed – that claim more space on vase decoration than usual.

ΑΡΧΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ

ARCHAIC ART

Αρχαϊκή Τέχνη

Archaic Art

Ερυθρόμορφη ΚεραμικήΚατά τους κλασικούς χρόνους η θεματολογία των αγγείων επεκτείνεται πέρα από τον μύθο και τη θρησκεία σε σκηνές της καθημερινής ζωής. Η ερυθρόμορφη αγγειογραφία δέχεται έντονες επιρροές από την γλυπτική και τη μεγάλη ζωγραφική, εμφανείς τόσο στο πλάσιμο του σώματος και τη στιβαρότητα των μορφών όσο και στην υποδήλωση του χώρου με χρήση προοπτικής. Σημαντικοί δημιουργοί της ώριμης περιόδου της ερυθρόμορφης αγγειογραφίας είναι ο Ζωγράφος των Νιοβιδών, ο Ζωγράφος του Πανός, ο Ζωγράφος του Αχιλλέα, ο Ζωγράφος του Κλεοφώντα και o Ζωγράφος του Πολυγνώτου. Προς τα τέλη του 5ου αι. π.Χ. οι μορφές χάνουν τη στιβαρότητά τους ενώ παρατηρείται και μία έντονη διακοσμητική διάθεση, με ευρεία χρήση χρωμάτων και χρυσού. Οι παραστάσεις γίνονται πολύ πιο σύνθετες και πολυπρόσωπες ενώ συχνά διαχωρίζονται σε διαφορετικά επίπεδα, στοιχείο που υποδηλώνει περαιτέρω επιδράσεις από τη μεγάλη ζωγραφική. Στις αρχές μάλιστα του 4ου αι. π.Χ. χρησιμοποιείται ακόμα και ανάγλυφη διακόσμηση.<hr>Αγγεία λευκού βάθουςΤα αγγεία λευκού βάθους αποκαλούνται έτσι η επιφάνειά τους είναι καλυμμένη με λευκό επίχρισμα, πάνω στο οποίο αποδίδεται η διακόσμηση. Ως τύπος εμφανίζονται στην Αττική γύρω στο 530 π.Χ. και συνεχίζουν να παράγονται καθ’ όλη τη διάρκεια του 5ου αι. π.Χ. Τα πρωιμότερα παραδείγματα διακοσμούνταν με τη μελανόμορφη τεχνική αργότερα, όμως, επικράτησε η τεχνική του γραπτού περιγράμματος. Συχνά οι αγγειογράφοι των αγγείων λευκού βάθους χρησιμοποιούσαν έντονα επίθετα χρώματα (ερυθρό, ιώδες, κιτρινωπό, γαλάζιο, μελανό) για την απόδοση των ανθρώπινων μορφών, των ενδυμάτων, αρχιτεκτονικών στοιχείων και άλλων λεπτομερειών, που έδιναν μια αίσθηση πολυχρωμίας. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, η πρακτική αυτή απηχεί επιδράσεις από τη μεγάλη ζωγραφική της κλασικής περιόδου.Η συγκεκριμένη τεχνική εφαρμόστηκε σε διάφορους τύπους αγγείων (κύλικες, πυξίδες, κρατήρες, αλάβαστρα κ.λπ.), όμως το κατεξοχήν σχήμα του λευκού ρυθμού ήταν η λήκυθος. Τα αγγεία λευκού βάθους χρησιμοποιούνταν κυρίως ως ταφικά κτερίσματα. Για τον λόγο αυτό, η θεματολογία τους –ιδιαίτερα από τα μέσα του 5ου αι. π.Χ. και εξής– σχετίζεται κατά κανόνα με τους νεκρούς. Υπάρχουν, βεβαίως, παραδείγματα –κυρίως πρώιμα– με μυθολογικές παραστάσεις ή σκηνές γυναικωνίτη, η πλειονότητα των λευκών αγγείων όμως απεικονίζουν σκηνές αποχαιρετισμού του νεκρού, γυναίκες που επισκέπτονται τους τάφους των νεκρών συγγενών τους, ή και πιο σύνθετες παραστάσεις του Θανάτου και του Ύπνου που μεταφέρουν τον νεκρό, του Χάρωνα που συνοδεύει τον νεκρό στον Κάτω Κόσμο, του νεκρού με τον ψυχοπομπού Ερμή κ.ά. Οι παραστάσεις των λευκών αγγείων αποτελούν ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών για τα ταφικά μνημεία και έθιμα της κλασικής περιόδου.Την τεχνική του λευκού βάθους υπηρέτησαν σπουδαίοι αγγειογράφοι των κλασικών χρόνων, οι οποίοι μας έδωσαν μερικές από τις ωραιότερες ζωγραφικές δημιουργίες της αρχαιότητας. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Ζωγράφος του Αχιλλέα, ο Ζωγράφος της Φιάλης, ο Ζωγράφος του Θανάτου και οι αγγειογράφοι της Ομάδας των Καλαμιών. Προς το τέλος του 5ου αι. π.Χ. η παραγωγή αγγείων λευκού βάθους αρχίζει να παρακμάζει. Αυτό φαίνεται να σχετίζεται με το γεγονός ότι την ίδια περίοδο αρχίζει ξανά η παραγωγή επιτύμβιων στηλών (που είχε ατονήσει με την απαγόρευση ανέγερσης πολυτελών ταφικών μνημείων που επέβαλε ο Κλεισθένης το 508/7 π.Χ.) αλλά και μαρμάρινων ταφικών ληκύθων μνημειακών διαστάσεων. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι τα οψιμότερα παραδείγματα του λευκού ρυθμού είναι οι λεγόμενες «κολοσσικές» λήκυθοι, οι οποίες μερικές φορές ξεπερνούσαν το ένα μέτρο σε ύψος, και εμφανώς επεδίωκαν να ανταγωνιστούν τις σύγχρονες μαρμάρινες ληκύθους. Η παραγωγή λευκών αγγείων θα σταματήσει οριστικά γύρω στο 400 π.Χ. και τη θέση τους ως βασικού μέσου απεικόνισης του κόσμου των νεκρών θα πάρουν τα μαρμάρινα επιτάφια ανάγλυφα.

Red figure vasesAs we enter the Classical period, iconography extends to representations of everyday life alongside mythological and religious scenes. Classical red-figure is strongly influenced by sculpture and large-scale painting, as is evident in the severe style of the figures and the use of perspective. Important artists from the mature period of the red-figure technique include the “Niobid Painter," the Pan Painter, the Achilles Painter, the Kleophon painter, and the Polygnotos Painter. Towards the end of the 5th c. BC, figures become more elegant and relaxed, and the broader use of added colours, including gold, indicates a much more ornamental mood. The creation of composite scenes with many figures, sometimes arranged in different levels, suggests further influences from large-scale painting. At the beginning of the 4th c. BC, even relief decoration is used.<hr>White-ground vasesWhite-ground vases are so-called because of the distinctive white slip of their surface, upon which the decoration was painted. They appeared in Attica circa 530 BC and continued to be produced until the end of the 5th c. BC. The earliest examples were decorated in the black-figure technique, but in later periods figures and other decorative elements were rendered in outline and frequently filled with added colours (red, purple, yellow, blue, and black). It is believed that, by using polychromy, vase-painters tried to imitate or reproduce large-scale paintings; in that sense, they may provide a glimpse on the now lost paintings of the Classical period. The white-ground technique was applied to various types of vases (kylixes, pyxides, kraters, alabastra etc.), although the most popular shape was by far the lekythos. White-ground vases were mainly used as burial offerings, and therefore their iconography is derived by and large from the realm of death. Some early examples depict non-funerary mythological scenes or aspects from women’s life, but the standard decoration was of funerary character: farewell scenes, women visiting the tombs of their dead relatives, elaborate compositions with Death and Sleep carrying the dead corpse, Charon conducting the deceased to the Underworld, the dead person with Hermes Pshychopomp, etc. Because of their decoration, such vases provide invaluable information about the funerary monuments and rites of the Classical period.White-ground vases are examples of some of the most elegant painted scenes of the ancient world, created by famous artists such as the Achilles Painter, the Phiale Painter, the Thanatos Painter, and the Reed Painter. The production of white-ground vessels started to decline towards the end of the 5th c. BC. This was probably related to the re-appearance of monumental grave markers in that period (almost a century after Cleisthenes had imposed a ban on the erection of expensive burial monuments in 508/7 BC), which provided a much more imposing medium for depicting death. From then on, funerary scenes would be engraved on rectangular stelai and oversized marble vessels (lekythoi and loutrophoroi). To compete with stone monuments, potters working in the white-ground technique produced a small number of colossal lekythoi but to no avail. The white-ground technique would die out completely around 400 BC.

ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ