ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ

SHAPING THE BEGINNING

Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, πολλοί καλλιτέχνες άρχισαν να έρχονται σε επαφή με τις δημιουργίες αρχαίων ή «πρωτόγονων» πολιτισμών που βρίσκονταν σε μουσεία και συλλογές και να ενδιαφέρονται για την ουσία των πραγμάτων. Επηρεασμένοι από τις αναζητήσεις τις εποχής –που στόχευαν στην υπέρβαση του ρεαλιστικού τρόπου απόδοσης της πραγματικότητας– ένιωθαν την ανάγκη να επιστρέψουν στις ρίζες της αρχέγονης δημιουργικότητας και να πειραματιστούν με τις αφαιρετικές φόρμες, τους γεωμετρικούς όγκους, την εκφραστική λιτότητα. Τα στοιχεία αυτά, που θεωρούνται εγγενή στην κυκλαδική τέχνη, εντοπίζονται στα έργα γλυπτών όπως οι Brancusi, Modigliani, Archipenko, Lipchitz, Giacometti, Barbara Hepworth και Henry Moore.Ο Brancusi ήταν από τους πρώτους καλλιτέχνες που προσπάθησαν να απαλλάξουν τη δυτική τέχνη από την κυριαρχία των διακοσμητικών στοιχείων και να στρέψουν την προσοχή του κοινού στη φόρμα. Όπως έχει επισημάνει ο γλύπτης J. Epstein, ο Brancusi θέλησε από πολύ νωρίς να εκφράσει βασικές και αρχετυπικές αξίες, όπως αυτές αντικατοπτρίζονται σε έργα αρχαίων πολιτισμών. Πολλές από τις δημιουργίες του, όπως οι διάφορες παραλλαγές του θέματος «Πτηνό», του θέματος «Ψάρι», του θέματος «Γυναικείο κεφάλι» καθώς και το έργο του «Αρχή του Κόσμου» (που σύμφωνα με τον Henry Moore είναι εμπνευσμένο από μια μεγάλη κυκλαδική κεφαλή στο Λούβρο) λειτουργούσαν ως σύμβολα της έννοιας που απεικόνιζαν και όχι ως ρεαλιστικές αναπαραστάσεις του συγκεκριμένου αντικειμένου. Ανάλογους προβληματισμούς και αναζητήσεις συναντάμε στους γλύπτες J. Epstein, A. Derain, A. Modigliani. Εγκαταλείποντας τον ακαδημαϊκό τρόπο ζωγραφικής και τη ρεαλιστική αναπαράσταση της πραγματικότητας, οι συγκεκριμένοι καλλιτέχνες στράφηκαν στη μελέτη του δυναμισμού που απέπνεαν οι ανέκφραστες αρχαίες κεφαλές και στην «οικουμενικότητα» με την οποία απέδιδαν την ανθρώπινη μορφή, στερημένη από κάθε έννοια ατομικότητας.Συγκεκριμένα στοιχεία της κυκλαδικής τέχνης, όπως η λιτότητα, η αφαίρεση, η αρμονία και η απλότητα του υλικού αποτέλεσαν στοιχεία διαπραγμάτευσης για τους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, ενώ αρχέγονα σχήματα, όπως το ωοειδές –που συναντάται συχνά στην μαρμαρογλυπτική των Κυκλάδων– έγιναν κοινός τόπος και στην σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση. Μορφολογικές ομοιότητες με την κυκλαδική τέχνη –και κυρίως με τα σχηματικά ειδώλια– εντοπίζονται επίσης στα έργα των Hans Arp, Alberto Giacometti (θεωρείται ότι επηρεάστηκε από την τεκτονική δομή της κυκλαδικής τέχνης), Ben Nicholson και Archipenko (ιδιαίτερα όσον αφορά στην επιπεδότητα των γλυπτών). Επίσης είναι εμφανείς στα έργα του Henry Moore, ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας των οποίων αποτελεί ευθεία αναφορά στην κυκλαδική τέχνη, και της Barbara Hepworth, μιας εκ των πρώτων καλλιτεχνών που χρησιμοποίησαν χρώμα για την απόδοση λεπτομερειών στα γλυπτά τους –κάτι που επίσης συναντούμε στην κυκλαδική τέχνη. Ένα ακόμη στοιχείο που αν και σημαντικό έχει τύχει μικρότερης προσοχής είναι η χρήση του μαρμάρου για τα έργα τους, του υλικού δηλαδή που χρησιμοποιούσαν και οι Κυκλαδίτες για να πειραματιστούν και να δημιουργήσουν τις μοναδικές αφαιρετικές φόρμες τους. Η ενασχόληση των εκπροσώπων του μοντερνισμού με την «πρωτόγονη» ή «αρχαϊκή» τέχνη επηρέασε βαθύτατα τόσο τον τρόπο σκέψης όσο και την αισθητική του δυτικού κόσμου, που απαλλαγμένος από τα δεσμά της ρεαλιστικής τέχνης προσανατολίστηκε στην αφαίρεση, τον συμβολισμό και τα άλλα μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα του 20ού αιώνα. Ταυτόχρονα, άλλαξε ριζικά την άποψη του κοινού για τις «πρωτόγονες» δημιουργίες. Υπό την επίδραση του Brancusi και άλλων καλλιτεχνών της περιόδου, τα κυκλαδικά ειδώλια και άλλα τέχνεργα προϊστορικών πολιτισμών, που παλαιότερα αντιμετωπίζονταν ως «άτεχνα, άκομψα» ή ακόμη και «βαρβαρικά», έγιναν ξαφνικά αντικείμενα θαυμασμού και μετατράπηκαν σε σύμβολα προαιώνιων ανθρώπινων αξιών και κοινών απαρχών.

By the last quarter of the 19th century, artists began to explore the creations of earlier or ‘primitive’ civilizations, exposed in museums and ethnological collections. There was also a growing interest in the essence of things; many artists wanted to return to the origins of creative possibilities and therefore experimented with eliminations, reductions, abstraction and refinements.These elements – inherent in Cycladic art – are seen in the works of 20th century sculptors like Brancusi, Modigliani, Archipenko, Lipchitz, Giacometti, Barbara Hepworth and Henry Moore. Brancusi was one of the first who tried to unburden western art from its excessive decorative elements and make us conscious of shape. In fact, as sculptor J. Epstein observed, Brancusi sought from the very beginning to express essential and archetypal elements, namely features that are recognizable in ancient civilizations. Works like his many variations of ‘Bird’, the series of ‘Fish’ and ‘Female head’ or his work ‘The Beginning of the World’ (inspired, according to Henry Moore, by a large Cycladic head in the Louvre), were becoming symbols of the idea they represent – as in Cycladic art – and not specific representations of individual objects. In a similar path of research for the essential and experimentation, sculptors like Epstein, Derain, and Modigliani, each attracted to the stark power of inexpressive, immobile heads of ancient civilizations and by the ‘universal reference to humanity’, stripped of all individuality, were abandoning the prevailing academic formalities and realistic representations of the subject.Elements such as simplicity, abstraction, and yet harmony and vitality, as well as truth to the material – which characterize Cycladic art – were some of the tendencies exploited by early 20th century artists. Archetypal shapes like the oval or ovoid, commonly seen in Cycladic art, also became common forms in modern art. Morphological similarities between Cycladic art – in particular the schematic figurines – and 20th century art can be detected in the works of Hans Arp, Alberto Giacometti (considered to be deeply influenced by the hieratic structure of Cycladic art), Ben Nicholson and Archipenko (in terms of the flatness of his sculptures). Similarities can also be found in the works of Henry Moore, whose anthropocentric sculpture is a direct allocation to Cycladic art, and Barbara Hepworth, one of the first artists to use colour for the details in her sculptures – also an element known to have been applied in Cycladic sculpture.Another less stressed but equally important common place in all these artists is their choice to use marble, the material with which the Cycladic craftsmen experimented and created unique and unprecedented forms. The preoccupation of modernists with “primitive” or “archaic” cultures had a tremendous impact on the thought and aesthetics of the western world, which was liberated from the confines of representational art and turned its gaze towards abstraction, symbolism and other major currents of the 20th century. At the same time, it changed completely the public’s appreciation for “primitive” art. Under the influence of Brancusi and the likes, Cycladic figurines and other artifacts of prehistoric cultures, previously seen as “ugly”, “vulgar” or even “barbaric”, became objects of admiration and symbols of human values and shared origins. This development, however, had a negative effect, too: the great demand for such artifacts by museums and collectors raised their price on international art markets, fueling an explosion in illicit trafficking of antiquities.

ΚΥΚΛΑΔΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ